doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

DOĞU SINIRININ PEACE MAKER OLARAK BELİRLENMESİNDE MUSTAFA KEMAL PAŞA
(1920-1921)
olunmuştu. Bu seferde inşallah ebedî olarak yine bize geri döndü.
Rıza Nur Bey’in Kars Konferansı’nda çekişmelere vesile olacağından,
taş taş üstünde bırakılmamasını teklif ettiği bu harabelerin kaldırılmasına
maddeten imkân olmadığı gibi bu tarihî yerleri yabancı
turistler her zaman gezdiklerinden bu gibi teşebbüsler aleyhimize
fena propagandalara sebep olur... Kars konferansı’nda gerçi Ermenilere
verilmesi istendi ve ısrar olundu ise de konferansı sonuçsuzluğa
uğratacak bir olay yapmadı. Durumu delege hey’etimiz de görerek
pek memnun kaldılar. Bu harabelerde şimdi bizim bir hudûd
kulemiz var. Tarihin hükümdarlarına başkent olan bu yerde şimdi
beş Türk eri saltanat sürüyor” bilgileri de yöreyi iyi bilen Kâzım
Karabekir’e aittir. Kars Andlaşması sonrasında Türk Hey’eti üyeleri
Ahmed Muhtar, Veli, Memduh Şevket ve diğerleri ile bu tarihi
ören yerini ziyaret eden Kâzım Karabekir, Gümrü Andlaşması’ndan
beri önemini koruyan ve Moskova’da da müzâkeresi edilen “Anı’nın
Ermenilere verilmesi” tezini Ali Fuad Paşa nezdinde karşı çıkmış,
Dr.Rıza Nur’un bazı yersiz önerilerinin yerine getirilemeyeceğini
de belirtmişti. Kâzım Karabekir, Kars Andlaşması görüşmelerinde
de Ermenilerin yine Anı konusunu gündeme getireceklerini, Mutasarrıf
Ahmed Es’ad (Uras)ın tesbit ve kendisine bildirmesi üzerine
öğrenmiştir. A.Mravian ve B.Makenziyan “Anı meselesinde”
kendilerine yardımcı olarak, Rus delegesi Garetski’yi belirlemiş ve
ondan yeni sınır tesbitinde, bazı ödünler vererek, harabenin Ermenistan
tarafında kalmasını istemişlerdi. Kâzım Karabekir, “Ben de
Molokan meselesine karşılık, Anı meselesinde delegelerimizin uzun
müzâkeresine rağmen, kabul etmediklerine teessüf edince, bu bir hakarettir
sözünü geri al, diye misli ile karşılık verdim. Sözünü geri
aldı ve bu konuda bir şey söylemedi” bilgisini vermekte, böylece,
Moskova Andlaşması’nda, sınır geçen yer olması dolayısıyla, her
hangi bir değişikliği de önlemiş oldu. IV.maddedeki şekil itibarı ile
Anı, Türkiye’de bırakılmıştır. Böylece, bu tarihi kent mevcut yapısı
ile günümüze kadar gelebilmiştir. Çarlık döneminde, Prof.Marr ve
ekibinin harabelerdeki Türk eserlerini görmezliğe, hatta tahribe kadar
varan davranışları, yeni sınır ile bir daha tekrar edememiştir. 29
29 Kâzım Karabekir, İstiklâl Harbimiz, s.292-293. Fahrettin Kırzıoğlu, Cihangiroğlu
İbrahim Aydın (1874-1948)daki Milli Mücadele’de Kars ve Atatürk
ile ilgili Belgeler, Ankara, 1985, s.150-152.
611