doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

ATATÜRK VE PONTUS MESELESİ 359
çetelerinin silahlarını toplamak olduğunu, ancak bu amaca ulaşmak
için öldürme ve vurma gibi yöntemlere karşı olduğunu kesin bir dille
vurgulayarak, bu konudaki hassasiyetini dile getirmiştir. 91 Diğer
taraftan Rum çetelerine karşı Amasya (1000 silah) ve Tokat (500
silah) şehirlerinin silah isteklerini de İcra Vekilleri Heyeti kabul etmemiştir.
92
TBMM Hükûmeti, gerek çatışmalarda gerekse aramalarda yakalanan
Rum çete üyelerini, doğrudan cezalandırma yoluna gitmeyerek,
Pontus isyanını bastırmada hukuka bağlı kalmaya büyük özen
göstermiştir. 93 Bu çete üyeleri dönemin olağanüstü mahkemeleri
olan İstiklal Mahkemelerinde yargılamıştır. Bilindiği gibi Hıyanet-i
Vataniye Kanunu’na dayanarak Eylül 1920’de’ kurulan İstiklal Mahkemelerinin
faaliyetleri 17 Şubat 1921’de durdurulmuştu. Fakat bütün
Anadolu’da olağanüstü şartlar devam etmekte olduğu gibi, Pontusçu
çete faaliyetleri de büyük boyutlara ulaşmış; soygun, firar ve
ayaklanma gibi olaylar giderek artmıştı. İşte bu şartları dikkate alan
TBMM Hükûmeti, 30 Nisan 1921 tarihinde aldığı 822 sayılı karar
ile, faaliyetlerine son verilen Sivas İstiklal Mahkemesinin münhasıran
Pontus suçlularının davası ile ilgilenmek üzere Amasya ve
Samsun havalisinde tekrar faaliyete geçmesine karar vermiştir. 94 Bu
karar üzerine 17 Ağustos 1921’de çalışmalarına başlayan Amasya
İstiklal Mahkemesi95 10 Ekim 1921 tarihine kadar Pontus meselesinden
dolayı 3’ü Müslüman 174’ü Rum olmak üzere toplam 177 kişiye
ölüm cezası vererek idam etmiştir. Aralarında Trabzon Metropoliti
Hrisantos, Giresun Metropoliti Lavrentios ve Konstantinides de bulunan
74 kişi gıyaben idama mahkûm edilmiş, 10 kişi kürek, 2 kişi
de hapis cezasına çarptırılmıştır. 96
Pontus çetelerine karşı alınan askerî ve idari tedbirler ile bazılarının
İstiklal Mahkemelerinde ölüm cezasına çarptırılması üzerine,
Patrikhane Cemiyet-i Akvam’a idamların durdurulması için başvu-
91 TBMM Gizli Celse Zabıtları, c. II, s. 195.
92 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, (030-18-1)-05-28-11-1835.
93 Ergün Aybars, İstiklal Mahkemeleri, Ankara 1975, s. 172.
94 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, (030-18.1.1)-3-18-10-822.
95 Bu mahkeme devamlı Amasya’da çalıştığı için Amasya İstiklal Mahkemesi
olarak bilinmektedir. Aybars, a.g.e, s. 172.
96 Aybars, a.g.e., s. 173-174.