doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

BİR İDEAL OLARAK MİSÂK-I MİLLÎ’NİN İLÂNI VE ANLAMI 737
beyânnâmesi, Osmanlı Meclis-i Meb’ûsânı’nın eseridir. Bundan dolayı,
beyânnâmenin başlangıç kısmı “Osmanlı Meclis-i Meb’ûsânı
a’zâları” diye başlamaktadır. Devamında ise “istiklal-ı devlet ve
istikbâl-i milletin haklı ve devamlı bir sulha nâ’iliyet içûn ihtiyâr
edebileceği fedâkarlığın hadd-i a’zâmisini mutazammın olan esâsât-ı
mezkure hâricinde pâyidar bir Osmanlı saltanat ve cem’iyyetinin
devâm-ı vücûdu gayr-ı mümkün bulunduğunu kabûl ve tasdîk eylemişlerdir”
denmektedir.
Kısaca ifade edersek, Osmanlı Mebusan Meclisi üyeleri, devletin
bağımsızlığı yolunda haklı ve kalıcı bir barışa ulaşmak için
yapabilecekleri fedakarlığın en üst sınırının beyânnâme şartları olduğunu
bildirmektedirler. Bu yönüyle Misâk-ı Millî beyânnâmesi
de “Osmanlı Devleti’nin barış programı”dır. Unutmayalım ki, bu
beyannâme, Türkiye’nin geleceğinin tartışıldığı, paylaşma hesaplarının
yapıldığı ve bu arada da payitaht İstanbul’un uluslararası devlet
haline getirilmesi ile Boğazların bekçiliğinin Türklerden alınmasının
konu edildiği bir dönemde hazırlanmış ve bütün dünyaya açıklanmıştır.
Bu kadar benzerliğin dışında sadece azınlıklar konusunda muhtırada
bir bahis bulunmamakta ve buna karşılık Adalarda bir nüfus
mübadelesinden sözedilmektedir. Oysa Misâk-ı Millî’nin beşinci
maddesi azınlıklar konusunda mütekabiliyeti öngörmektedir.
Bütün bu anlatılan içinde, Misâk-ı Millî’ye katkı anlamında Erzurum
ve Sivas kongrelerinin hiç mi rolü bulunmamaktadır? Elbette
rolü vardır. Bu rol sınır kriterinin belirlenmesinde göze çarpmaktadır.
Erzurum kongresi beyannamesinin birinci maddesi, hangi
Osmanlı vilayetlerinin “yekdiğerinden ve Camia-i Osmaniyye’den
ayrılmazlığı”na işaret ederken altıncı maddesi ise daha belirgin bir
şekilde “Mondros mütarekesi imzalandığında sınırlarımız içinde
kalan ve her bölgesinde olduğu gibi” denilerek çoğunluğunu Müslümanların
meydana getirdiği Doğu Anadolu vilayetlerinin “birbirlerinden
ve anavatandan ayrılmazlığı” vurgulanmıştır4 . Bundan
4 Kongrenin birinci maddesindeki Osmanlı vilayetleri, “Trabzon vilayeti ve Canik
Sancağı ile Vilayet-i Şarkiye namını taşıyan Erzurum, Sivas, Diyarbekir,
Mamuretülaziz, Van, Bitlis vilayatını ve bu saha dahilindeki evliye-i müstakile”
kasdedilmektedir. Erzurum Kongre beyannamesinin tam metni için bkz.,