doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

MODERNLEŞMENİN EVRENSEL GELİŞİMİ İÇİNDE TÜRKİYE’NİN VE
ATATÜRK’ÜN YERİ
şeklinde bir senteze kavuşturulmuştu. Cumhuriyet bu formülün çağdaşlaşmak
ve Türkleşmek faktörlerini değerlendirdi ve başlangıçta
(bu ikisi ile çelişen ve onların gelişimine engel olan) üçüncü faktörü
kontrol altında tutmaya başladı. 21.yüzyılda bu üçüncü faktörün
diğerleriyle dengeli olarak işleme sokulup sokulamayacağını göreceğiz.
Öte yandan Cumhuriyetin Türkleşmek ilkesinin Anadolu’da
yaşayan halkları bir Türk kültürü içinde kaynaştırmak mı, yoksa
kökleri Orta Asya’ya giden Türk ulusları temeline dayalı bir kimlik
oluşturmak mı olduğuna daha net karar verilebilmiş değildir. Bu
tereddüt baştan beri vardı, hâlâ da vardır. Ama Türkiye’nin ulus temelli
bir devlet olarak kurulması Osmanlının her türlü halkı yöneten
imparatorluk felsefesinden ve tüm uluslardan insanları “ümmet”
felsefesinde toplamak isteyen islami politikalardan uzaklaşmasına
neden olmuştur.
Osmanlı Devleti, örgüt olarak mükemmel bir kuruluş idi. Ama
gene de ortaçağ ölçeğinde bir örgüt idi. Padişah, vezirler, halkların
gevşek kontrolü ve sınırlı miktarda devlet hizmeti. Oysa modern
devletler halkı sadece itaat eden değil birçok devlet hizmetlerine ve
yönetimine katılan bir vatandaş olarak alıyor; devlet hizmetlerini
de gerek bürokratik ağı gerekse hizmet birimleriyle birçok alanlara
yaygınlaştırıyordu. Osmanlı da 19.yüzyıl ortalarından itibaren Batı
tipi bir devlet örgütlenmesine geçti. Bu devlet bürokrasisini kurma
ve bürolara kaliteli memur yetiştirmek için Batı tipi okulları tüm çeşitliliği
ile kurmaya başladı.
Bir taraftan modern bir devlet bürokrasisi ve ordu oluşturulurken,
diğer taraftan da devletin siyasi yapısı üzerinde tartışmalar yapan
gruplar oluşturulmaya başlandı. 19.yüzyılın ikinci yansından
itibaren “kültürel Batılılaşma” diyebileceğimiz bir akım başladı.
Okullar, yabancı dil, tercümeler ve siyasi tartışmalar gibi alanlarda
görülen bu hareketler, Osmanlının devlet yapısında değişiklikler talep
etmeye başladı. Genç Osmanlılar (daha sonra Genç Türkler oldu),
1876’da devleti meşrutiyet düzenine geçirmek islediler. Ancak bu
32 yıllık bir gecikme ile uygulanmaya başlandı ama bu süre içinde
ülke içinde kurulan çok sayıda Batı tipi okul ile aydın bir yönetici
ve bürokrat takımı yetiştirilmiş idi. 20.yüzyıl başlarına gelindiğinde
Türkiye’de siyasi partiler ortaya çıkmaya başladı. Osmanlının son
803