doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

SALTANATTAN CUMHURİYETE MİLLET EGEMENLİĞİ 841
Diğer taraftan Yavuz Sultan Selim’den itibaren Osmanlı padişahları
halife unvanını da taşımaya başlamışlardı.
Buna mukabil Osmanlı Devleti’nin siyasal sisteminde zorunlu
olarak değişim, XVIII.Yüzyıldan itibaren uygulamaya konulan ve
kesintilerle devam ettirilmeğe çalışılan reformlar sürecinde ortaya
çıktı. Bu süreçte önemli bir değişim, devlet düzeninde hem içeriye
hem dışarıya yönelik yeni bir yaklaşımı içeren Nizami-ı Cedit ile
devleti modern anlamda bürokrasiye dayalı olarak yeniden yapılandıran
II. Mahmut reformları ile ayrım gözetmeksizin bütün Osmanlılara
kanun önünde eşitlik tanıyan, farklı din ve soylara mensup ve
türlü dil konuşan tebaadan bir “Osmanlı milleti” meydana getirmeyi
hedefleyen Tanzimat döneminde görülür. Ancak bu dönemde girişilen
yeni düzenlemelere ki bu bağlamda Ordu, bürokrasi, vergi sistemi
merkezileştirme yoluna gidildi ve yayınlanan Hattı Hümayunlara
rağmen sınırsız monarşi rejiminde bir değişiklik olmadı. 13
Yine 1860’larda ortaya çıkan, Padişahın otoritesi sınırlanarak,
Osmanlı Milleti temsilcilerinden kurulu Meb’usan Meclisi’nin
Kanun-ı Esasiye göre çıkaracağı kanunlarla idare edilmesini diğer
bir deyişle meşrutiyet yönetimi isteyen, fikri öncüllerinin Fransız İhtilalini
hazırlayan filozofların etkisinde kalan Genç Osmanlıların da
etkisiyle, 1876’da ilan edilen Birinci Meşrutiyette, devlet başkanının
tek taraflı iradesi ile meydana getirilen anayasa, uygulana gelmekte
olan siyasi sistemde radikal bir değişiklik meydana getirmedi. Zaten
Meclis-i Meb’usan da 1878’de II. Abdülhamit tarafından, anayasanın
kendisine tanıdığı yetkiyle Osmanlı- Rus Savaşı gerekçe gösterilerek
kapatıldı. 14
Fatih Sultan Mehmet’in çıkardığı kanunname önemli bir adım teşkil etmektedir.
Bu kanunname padişahın kişisel egemenliğini mutlak doruğuna çıkarmakta
ve eski ülüş sistemine de son vermekteydi. Bu yeni düzende sadece en
büyük erkek çocuk saltanat hakkına sahip olmaktaydı. XVII. Yüzyılın başında
ise, saltanat hakkı Osmanlı ailesinin en yaşlı erkeğine geçecek şeklinde yeniden
düzenlenmiştir. bkz. Eroğlu; a.g.e., s. 15 ; Mumcu; a.g.e., s. 44-45
13 Eroğlu; a.g.e., s. 16 ; Kemal H. Karpat; Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul.1996.
s. 29 v.d. ve Osmanlı Modernleşmesi, Ankara 2002, s. 77 v.d. ;
M.A. Ubucini; Osmanlılarda Modernleşme Sancısı, Çev.: Cemal Aydın,
İstanbul 1998, s. 39 v.d. ; İlber Ortaylı; İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı,
İstanbul 1999, s. 123 v.d.
14 Üstün güç yine devlet başkanına yani padişaha aitti. İstişari teşekkül niteli-