doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

386
ETHEM RUHİ FIĞLALI
da “Hiç kimse iki efendiye birden kulluk edemez” 9 şeklindeki inanış,
her iki iktidarın yetki sınırlarının belirlenmesini zorlaştırmış ve böylece
kilise ile devletler arasında Orta Çağın ikinci yarısında cereyan
eden tartışmaların konusunu teşkil etmiştir.
Kilisenin ortaya attığı bu “iki kılıç öğretisi” sonucu papalar
Tanrı’nın yeryüzündeki vekili (Vicarius Dei) sıfatıyla kralları ve derebeylerini
bile afaroz edecek kadar ileri gitmişlerdir. O kadar ki,
Batı dünyasında iktidarın kaynağı olarak ilâhî iradeyi öne süren ve
kendisini de bu ilâhî hükümranlığın yeryüzündeki mümessili sayan
kilise, kralları ve derebeylerini bile afaroz edecek kadar ileri gitmiş
ve hattâ kilisenin egemenliğine karşı çıkanları engizisyona tâbi tutmuştur.
Onüçüncü yüzyılın ortalarına doğru (1231) Kilise tarafından
düzenli bir teşkilât haline sokulan Engizisyon’un din adına utanç
dolu uygulamaları, Almanya’da 1517’de başlayan reformasyon hareketiyle
ortadan kaldırılmış; ama azalarak da olsa Fransa’da 1772,
İspanya’da 1834, İtalya’da 1859 yılına kadar devam etmiştir. 10
Avrupa’da sanayinin gelişmesi sonucu doğan burjuva sınıfının
siyasi gücü de ele geçirmek için hem feodalite ve kiliseyle hem de
monarşilerle mücadeleleri sonunda, 1789 Fransız İhtilâli ile birlikte
bu kıtada önemli değişim yaşanmış ve neticede monarşi, kilise
ve ruhban sınıfı ağır bir yenilgiye uğratılmıştır. Özellikle Fransa’da
Hıristiyanlığın ve kilisenin izlerinin silinmesi için birçok köklü tedbire
başvuruldu. Fransız ihtilâlcileri için artık bir tek din vardı. O da
katoliklik veya protestanlık değil, “akıl dîni” (la culte de la raison)
idi. Onun için hedef, katolikliğin kaldırılarak yerine bu “akıl dîni”ni
yerleştirmek ve resmen kabul ettirmekti. Hattâ bu yeni dînin on beş
maddelik ilmihali, 1793’te Millî İhtilâl Meclisi tarafından kanunlaştırıldı.
11 Ancak kralcılar, cumhuriyetçiler ile kilise arasındaki tartışmalar
ve mücadele, bütün bir on dokuzuncu yüzyıl boyunca devam
etti ve nihayet 9 Aralık 1905 tarihli “Kiliselerle Devletin Ayrılması”
(La sèperation des eglises et de l’etat) kanunuyla laiklik hukukî
ve siyasi bir kavrama dönüştürüldü. Artık bu kanunun öngördüğü
9 Matta İncili, 6/ 24.
10 H.Yazıcıoğlu, a.g.e., 93-94.
11 Pierre Gaxotte, Fransız İhtilâli Tarihi, çev. Samih Tiryakioğlu, İst. 1962,
123-131 ; 268-271 275 vd.