doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

ATATÜRK CUMHURİYETİ’NİN NİTELİĞİ 39
kümdardan kurtulduklarına göre yeni halife Abdulmecit Efendi’nin
pekala devlet başkanlığı makamını doldurabileceğini düşünüyor bu
düşüncelerini ifadeden de kaçınmıyorlardı. Ancak bu durum 1 Kasım
kararının ruhuna aykırıydı. 15 Nisan 1923 de Hiyanet-i Vataniye
Kanunu’nun birinci maddesinin tadili hakkında kanunla saltanatın
kaldırılması kararına aykırı davranışlar hıyanet-i vataniye kapsamına
alınmış, siyasi irticaın önüne geçilmiştir.
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda 29 Ekim 1923 te 364 sayılı kanunla
yapılan değişiklikle hükûmet biçimi cumhuriyet oldu. Bu noktada
cumhuriyet amaç olmaktan çok, anayasal düzenin yaşatılması
için etkin bir araç olarak görülmüştür. Nitekim yakın çağla birlikte
Amerikalılar 1776 da anayasal düzenlerini cumhuriyete emanet
ederlerken Fransızlar 1789 ihtilalinden sonra meşrutiyeti tercih etmişler,
fakat anayasal düzeni meşrutiyette yaşatamayınca onlar da
çareyi cumhuriyeti ilan etmekte bulmuşlardı. Ardından Avrupa’da
meydana gelen 1830 ve 1848 ihtilalleri öteki ülkelerde de anayasal
düzenlerin kurulmasına zemin hazırlamıştı. İhtilalciler hükûmet
biçimiyle uğraşmaktan çok anayasal düzenin yerleşmesine ve kökleşmesine
gayret ediyorlardı. Onun için taçlı yönetimler başka bir
biçimde, meşruti monarşi şeklinde varlıklarını korudular. Osmanlı
Devleti de bu gelişmeden uzak kalamadı, 1876 Kanun-ı Esasisi ilan
olundu. Fransa örneğinde görüldüğü gibi anayasal düzeni meşruti
monarşi içerisinde muhafaza etmek her zaman mümkün olamıyordu.
Mutlak monarşilerin meşruti monarşilere dönüşmesi hükümdarlar
ve onların yönetimleri açısından bir eksiklik hatta bir düşüklük olarak
algılanıyordu. Prusya Kralı IV. Wilhelm’e 1849 da millî meclis
tarafından Alman İmparatorluk tacı takdim edildiğinde, parlamentoların
taç verme geleneğini başlatmak, halkın temsilcilerinden kurulu
parlamentoyu imparator atama yetkisine sahip bir kurum halinde
görmek istemediği için o, bunu reddetmişti. Yönetim sistemindeki
gelişmeler hükümdarların yetkilerini sınırlandırıyor, yasama erki
onlardan alınarak halka veriliyor sadece yürütmeyle yükümlendiriliyorlardı.
Meşruti monarklar yasamayı yürütmeden ayrı düşünemedikleri
için meclis faaliyetlerini sınırlandırıcı, hatta engelleyici
düzenlemeler yaparak anayasal sistemi daha işin başında çıkmaza
sokuyorlardı. İki meclisli parlamento kontrol mekanizmalarının