doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

102
SERPİL SÜRMELİ
hukuku iddialarına yol açtığını, oysa iddialarının aksine doğu vilayetlerinde
nüfuslarının % 15’i geçmediğinin vurgulanarak, savaş
esnasında Ermenilerin doğuda icra ettikleri faaliyet nedeniyle önceki
hükûmetin tehcir uygulamasından Avrupa’nın Türk Milleti’ni
sorumlu tuttuğunu, bunda milletin küçük bir mahcubiyet payı bile
olmadığı ifadesiyle Vilayat-ı Şarkiye Cemiyeti’nin bu memleketteki
tarihi ve millî hukuku koruyacağı ve memleketlerine dikilen ihtiras
bakışlarının hükümsüz bırakılmasına çalışılacağı belirtilmekteydi
6 . Fakat bu sırada yaşanan gelişmeler, bir taraftan Paris Barış
Konferansı’nda Ermeni taleplerinin benimsenmesi ve Damat Ferit
hükûmetinin doğu vilayetlerinden bir kısmını gözden çıkarıp Ermenilerle
anlaşmaya çalışması 7 diğer taraftan tüm ülkede millî infiale
yol açan İzmir’in işgali Erzurum ve Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerini
Erzurum’da bir vilayet kongresi toplamak üzere harekete
geçirmişti. 17-25 Haziran 1919 tarihleri arasında toplanan kongre
Ermeni saldırısı durumunda memleketi son ferdin ölümüne kadar
savunmayı ve Osmanlı camiasından ayrılmamak için her türlü fedakarlığı
göze almayı karar altına alırken, yine Trabzon Müdafaa-i
Hukuk Cemiyeti ile birlikte bir Doğu Vilayetleri Kongresi toplamak
üzere anlaşmış ve çalışmalara girişmişti.
Mustafa Kemal Paşa’nın kongreye davet edilmesiyle de bundan
sonra Erzurum, Amasya’da açıklanan Millî İhtilâl Programı’nın
cumhuriyete giden yolda ivme kazandıran fikrî ve fiilî gelişimine
sahne olmaya hazırlanacaktı.
Kongreye davet edilmesi üzerine 3 Temmuz 1919’da Erzurum’a
gelen Mustafa Kemal Paşa vakit geçirmeden Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
ile temasa geçerek faaliyetleri hakkında bilgi almıştı. Bir
iki gün sonra Erzurum Kalesi Muhafızlığı’na ait küçük bir binada
6 TİTE Arşivi, K.29, G.74, B.74.
7 Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber
I.Cilt, 3.Baskı, TTKB, Ankara, 1988, s.10. İstanbul Hükûmeti Türkiye Ermenilerine
Türkiye sınırları içinde muhtar bir idare kurmaları vaadinde bulunmuş,
atta gerginliğin fazla olduğu bölgelerde nüfus mübadelesi önermişti.
1919 Şubat’ın da yapılan bu öneriyi Ermeniler, Türklerin daha önce doğu illerinde
azınlık teşkil ettiği iddiasında bulunduğundan ve Türkiye sınırları içinde
kalmayı istemediklerinden reddetmişti. (Firuz Kazemzadeh, The Struggle for
Transcaucasia, Newyork 1951, s.214).