doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

ATATÜRK’ÜN BAKIŞ AÇISIYLA AZINLIKLAR 235
Mondros’tan Lozan’a Azınlıklar
Balkan ve Birinci Dünya Savaşları, uluslararası dengelere dayanarak
ayakta durmaya çalışan Osmanlı Devleti’ni yeni bir parçalanmaya
sürükledi. Bu savaşlarda eskiden olduğu gibi sadece Osmanlı
Devleti’nin Müslüman olmayan azınlıkları değil, aralarında Müslüman
Arnavut ve Arapların da bulunduğu çeşitli azınlıklar isyan ederek
yeni ulus devletler kurdular. İşte bu ortamda Osmanlı Devleti
için savaşı bitiren Mondros Mütarekesi gayrimüslim ve Müslüman
azınlıklara yeni ve uygun bir ortam hazırladı. Üstelik bu da yetmiyormuş
gibi İtilaf Devletleri Osmanlı coğrafyasının kalan kısımlarında
Rum, Ermeni gibi Hıristiyan ve bazı Müslüman topluluklar
için Anadolu’da yeni yurtlar kurmaya karar verdiler. İtilaf Devletleri,
İzmir’i Yunanlılara işgal ettirmekle kalmayarak Paris Barış Konferansı
ve Sevr Antlaşması görüşmeleri sırasında himayesini üstlendikleri
azınlıklara Karadeniz’de bir Pontus Rum devleti, Doğu’da
bir Ermenistan ve Kürt devleti kurmak amacıyla harekete geçtiler. 10
Bütün bu olumsuz koşullar altında Türk Milleti için Mustafa Kemal
Paşa’nın 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmasıyla yeni bir dönem
başladı.
Mustafa Kemal Paşa, mütareke yıllarındaki azınlıkların zararlı
faaliyetlerine Nutuk’ta şöyle değinmektedir: “Bundan başka memleketin
her tarafında, anasır-ı Hristiyaniye hafi, celi, hususi emel ve
maksatları temini istihsaline, devletin biran evvel çökmesine sarf-ı
mesai ediyorlar. Bilahare elde edilen mevsuk malumat ve vesaik ile
teeyüd etti ki İstanbul Rum Patrikhanesinde teşekkül eden Mavri
Mira heyeti, vilayetler dâhilinde çeteler teşkil ve idare etmek, mitingler
ve propagandalar yaptırmakla meşgul yunan Salib-i Ahmer’i,
Rum Muhacirin Komisyonu, Mavri Mira heyetinin teshil-i mesaisine
hadim. Mavri Mira heyeti tarafından idare olunan Rum mekteplerinin
izci teşkilatları, yirmi yaşını mütevaciz gençler de dâhil olmak
üzere her yerde ikmal olunuyor.” 11
10 Milli Mücadele yıllarında Amerika Birleşik Devletleri’nin bu konudaki faaliyetleri
bkz. Hasan Köni, “Kurtuluş Savaşı Öncesi Azınlık Sorununa Bir Bakış”,
Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu(9-11 Eylül 1996), I, Ankara
1996, s.287-298.
11 Nutuk. I, s.2.