doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

DOĞU SINIRININ PEACE MAKER OLARAK BELİRLENMESİNDE MUSTAFA KEMAL PAŞA
(1920-1921)
isi olarak, Hükûmet adına Moskova ile temaslara geçmiştir. 1920-
1921 Millî Mücadele için son derece önemli yıllardır. İtilaf Devletleri
ve onların “Ionıa” hayali peşinde koşan, yeni bir İskender olma gibi
asla gerçekleşmeyecek Hellen topraklarının kazanılması için gayret
sarfeden Yunanlılar, İzmir’in işgali ile başlayan ve Afyon’a kadar
uzanan maceranın ne sonuçlar verebileceğini pek anlamamışlardı.
Ama, daima İtilaf Devletlerinin yardımı ile mevcut siyasi ve askerî
ortamdan daima kârlı çıkıyorlardı. 10 Ağustos 1920’de imzalanan
Sevres, aslında ölü doğmuş bir sözleşme idi. İstanbul dışında, kimseden
muhatap bulmamıştı. İnkılap Tarihi edebiyatına “Sevr Paçavrası”
diye geçen anlaşma, Mondros Mütarekesi’nin en ağır ve geliştirilmiş
şeklinden başka bir şey değildi. Londra, Paris gibi merkezlerin yanında,
deniz aşırı topraklarda, ABD başkenti Washington’da da akisler
uyandırmıştır. Bu nedenle Başkan Woodrow Wilson 4 (başkanlık
süresi: 1913-1921) İtilaf Devletlerinin öngörmesi ile Anadolu’daki
Ermeni sınırının tesbitine çağrılmış ve görevlendirilmişti. Bilindiği
üzere 1918 ve 1919’da akisler uyandıran 14 ilkeden 12. maddede,
Osmanlı İmparatorluğu’nun Türk olan kısımlarının egemenliği sağlanacak,
fakat Türk olmayan milletlere muhtar gelişme imkânı verilmesi,
Osmanlı âlemi için bir kurtuluş ümidi olarak algılanmıştı.
Aydınlar yanında ABD heyetlerinin bölgede gittikleri her yerde, 12.
maddeyi işaret eden pankartlar taşınmıştı. Genel kanıya göre, ilkeler,
ister İtilâfçıların zaferi olsun, ister merkezi devletler zaferi olsun
ve hatta, isterse iki tarafın komprimesine dayanan bir barış olsun,
sadece genel bir barış göz önüne alınarak hazırlanmıştır. Böylece,
Wilson İlkesi hayal kırıklığı yaratırken, barış havarisi gibi gözüken
Wilson, gözü dönmüş, hayâli ülke yaratma peşinde koşan Ermenilere
istedikleri ortamı yaratmıştı 5 . İngiltere ise Doğu Anadolu’daki
nüfus yapısını bildiği için bu topraklarda hiçbir zaman Ermenistan
kurulamayacağını biliyordu. Ama, mevcut gelişmelere göre hareket
etme siyasetini takip etmeye devam etmiştir. Sevres ile Ermenistan
teşkili bir kere daha gündeme geldi. Başkan ve sekreter Bainbridge
4 J. Dunner, Dictionary of Political Science, N. Jersey, 1970, s. 191-192. G.M.
Gathorn- Hardy, The Fourteen Points and The Threaty of Versaılles, London,
1939. T.Z. Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler, Mütareke Dönemi
(1918-1922), İstanbul, 1986, II, s. 245-263.
5 C. Dursunoğlu, Milli Mücadele’de Erzurum, İstanbul, 1998, s.39. S. Necati,
Hatıra Defteri, (hzl: A. Birinci), İstanbul, 1999, s.85-87.
583