doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

DOĞU SINIRININ PEACE MAKER OLARAK BELİRLENMESİNDE MUSTAFA KEMAL PAŞA
(1920-1921)
1920’de imza edilmiştir...” 6
TBMM’nde yaptığı bir başka konuşmada da Mustafa Kemal,
Wilson tarafından şekillendirilen Ermenistan sınırını belirleyen harita
hakkında şunları söylemiştir:
“Gümrü Andlaşması, millî hükûmetin yaptığı ilk andlaşmadır.
Bu andlaşma ile, düşmanlarımızın hayallerinde ta Harşit Vadisi’ne
kadar uzanan Türk ülkelerini kendisine bağlamış oldukları Ermenistan,
Osmanlı Devleti’nin 1877 seferi ile kaybetmiş olduğu yerleri
bize, Millî Hükûmete terk ederek aradan çıkarılmıştır.” 7
Mustafa Kemal, Ankara çevresinde oluşan ayaklanmaları, askerî
bir harekât ile bastırdıktan sonra, Sevres oldu bittisi ile karşılaşmasına
rağmen, Ankara’nın sesini daha gür bir şekilde milletlerarası
platformda duyurmuştur. 1920 yılının sonlarına doğru, XV.Kolordu
sorumluluk sahasında olan Doğu Meselesini, işbirliği ile sonuçlandırmak
için çaba sarfetmiştir. Bunun sonucu olarak, doğu sınırının ilk
defa kalıcı bir şekilde oluşmasını da temin etmiştir. Arpaçayı’ndan
geçirilen sınıra ait andlaşma da 2/3 Aralık 1920’de imzalanan, Gümrü
Andlaşmasıdır8 . Kâzım Karabekir Başkanlığındaki bir heyet tarafından
gerçekleştirilen sözleşme, TBMM Hükûmeti’nin imzaladığı
ilk andlaşmadır: TBMM Başkanı Mustafa Kemal, doğudaki bu siyasi
zaferin tanımını yaparken, oldukça ilgi çekici noktalara da dikkati
çekmekte ve genel hatları ile şu şekilde bilgi vermektedir;
“Savaş alanında verilecek emri bekleyen Doğu Ordumuz, 28
Ekim 1920 günü Kars üzerine harekâta başladı. Düşman (yâni Ermeniler)
direnmeksizin Kars’ı terk etti. Kars 30 Ekim 1920’de tarafımızdan
işgal edildi. 7 Kasım 1920’de birliklerimiz Arpaçayı’na
kadar olan bölgeyi ve Gümrü’yü ele geçirdi.
Ermeniler, 6 Kasım 1920’de ateşkes ve barış için başvurdular.
Biz de ateşkes andlaşmasının maddelerini, Dışişleri Bakanlığı va-
6 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s.5. K. Atatürk, Nutuk, (hzl. Z. Korkmaz),
Ankara, 1994, s.388, 421, 506, 534.
7 Traite de Paix Entre Les Puissances A lliees etAssociees et la Turqie du 10
Aofît 1920 (Sevres): The Frontier Between Armenia and Turkey as Decided
by President W. Wilson, November 22, 1920 Washington 1920. K.Atatürk,
Nutuk, s.333.
8 Kemal Atatürk, Nutuk, s.333. İskender Yılmaz, Gümrü Antlaşması, Ankara,
2001, s. 102-111.
585