doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

DOĞU SINIRININ PEACE MAKER OLARAK BELİRLENMESİNDE MUSTAFA KEMAL PAŞA
(1920-1921)
si ve Rusya’nın da Moskova Andlaşması’nı yürürlüğe koyması ile
Gümrü’deki tesbit geçerli olmuştur. Kars Andlaşması’nda28 ise Ermeni
ve Rus murahhaslar, bazı isteklerde bulundular ise de, Kâzım
Karabekir Ankara’nın emirleri dairesinde, bunu hemen reddetmiştir.
IV.maddenin kabulünden sonra Gürcistan ve Ermenistan sınırı
şu şekilde belirlendi. Gürcistan: Sarp-Şavşad Dağı - Kel Dağ, Kür
(Kura) girişi, Hozapin (Aktaş Gölü) Başköy Dağı. Ermenistan sınırı
ise, en uzun olanı idi. Şimdiki Kars ve Iğdır illerini batıda bırakmaktadır.
Buna göre sınır: Arpaçay ve Araş boyu olarak ele alınmıştır.
Başlangıç noktası Çıldır Gölü’nün doğusunda ve Akbaba Dağı’nın
su kesimindedir. Arpa Gölü’nün kuzey batısı ile Çıldır Gölü’nün
kuzey-doğusunda, 2891 m. yükseklikteki Akbaba Dağı’nın orta
kısmında Türkiye-Gürcistan ve Ermenistan üçgeni oluşmuştur. Arpaçay
Vadisi takip edilmiş, Anı öreni Türkiye’de kalmıştır. Gümrü
batısında Akyaka/Kızılçakçak, güneyde Anı sonra Magasberd (Üçbölük)
öreni Karabağ ve Bagaran/Kilittaşı, sonra Hayribeyli’ye doğru
akan Arpaçayı, Türkiye’de, Tuzluca’nın kuzey-batısında Aras’da
son bulmaktadır. Bundan sonra, Aras boyu Sederek mıntıkasına
kadar Iğdır’ın kuzeyindeki düzlükleri aşan sınırda Markara/Alican
geçiş noktası tesbit edilmiştir. Sederek’in Dehne tarafındaki kısmı
ise Nahcivan’a dahil olmaktadır. Bu bölgede Nahcivan-Türkiye-İran
sınırı göze çarpmaktadır.
Sınır üzerindeki bazı problemler karşılıklı olarak komisyonlarca
incelendi. Andlaşmanın ruhuna sadık kalınarak, diğer maddelerdeki
hususlar da 1945’e kadar anlayış içinde halledilmiştir.
Fakat, J.Stalin’in uygulamaları ile 1945’de, yapay bir kriz dönemi
yaşanmıştır. TBMM’nde, Andlaşmaları tümüne, Rusya’nın yâni
SSCB’nin, karşı çıkması ile heyecanlı konuşmalar olmuş ve Kâzım
Karabekir, milletvekili olarak, tarihi hitabesini yapmıştır. Ermeni ve
Gürcülerin toprak talebinde bulunmalarına karşı Moskova sessizliğini
korumuştur. Pravda başta olmak üzere Komünist yayın organları
soğuk savaşı (voynı frozen) körüklemişlerdir. Bu da yetmiyormuş
gibi, Demir Perde siyaseti ile sınırlar, Stalin’in ölümüne kadar kapatılmıştır.
Giriş-çıkışlar ise oldukça zorlaştırılmıştır.
28 Kâzım Karabekir, İstiklâl Harbimiz, s.296 vd.
609