doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

392
ETHEM RUHİ FIĞLALI
yani yoruma bağlıdır. Bu konuda yapılacak yorumlarda, o hükmün
anlamı ve maslahat (kamu yararı)’ına göre hareket edilmesi temel
amaçtır. Çünkü Kuran’da muâmelâtla ilgili düzenlemelerde, hükmün
illet (cause) ve hikmet (wisdom)’leri üzerinde geniş bir şekilde
durulmuştur. Onun için bunlarla ilgili hususlarda, içinde bulunulan
şartlara, ihtiyaçlara ve kamu yararına göre gerekli düzenleme ve
uygulamalarda bulunma yetki ve sorumluluğu devlete aittir. Kısaca
egemenlik, devlete vücud veren insana, millete aittir. Esasen Hz.
Peygamber dahil hiç bir peygamberin Allah’ın yerine iş yapma ve
vekili olma yetkisinin bulunmadığı açıkça bildirilmiş ve insanlara
da, Peygamberlere de hükmettikleri zaman adâletle hükmetmelerini
istemiş olan (4. Nisâ, 58; 38. Sâd, 26) bir dinde, elbette bu yetki
ve sorumluluklarını, yani egemenliği nasıl kullanmaları gerektiğinin
yolları da apaçık gösterilmiştir.
Öte yandan egemenliği metafizik hâkimiyete dönüştürmek, onu
kullananları sorgulama dışında bırakmak ve böylece topluma hesap
vermek ve halk tarafından gerektiğinde değiştirilmek endişesinden
kurtarmak demektir. Yöneticilerin ve din simsarlarının işine gelen
bu anlayış, Kur’ân-ı Kerîm’in mesajına zıt bir anlayıştır. 22
Görüldüğü gibi, Kur’ân-ı Kerîm, insanların karşılaştıkları sorunlarını,
akıllarını ve hür iradelerini kullanarak içinde bulundukları
şartlara göre kendi tercihleri yönünde, ama kesinlikle adâlet, ferdî ve
ictimâî sorumluluk (takvâ) ile hikmet (wisdom) çerçevesinde çözmelerini
istemiştir.
Böyle olduğu içindir ki, müslüman toplumlar, baştan itibaren
din ve devlet işlerini düzenleme yolunda hilâfetten saltanata meşrutiyetten
cumhuriyete kadar birçok hukukî ve siyasi sistem şeklini
uygulamıştır.
Osmanlı Döneminde Laik Uygulamalar
Osmanlı Devleti daha kuruluşundan itibaren İslam’ın temel ilkesi
olan “adâlet” fikrini esas alarak kamu yararını (maslahat) dinin
22 Krş. Ahmet Akbulut, “İslamî Bilginin Dünü, Bugünü ve Yarını” (Panel),
BAG, Ocak 1996, 2; İlhami Güler, Allah’ın Ahlâkîliği Sorunu, Ankara 2002
(3.Bs.).