doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

606
ENVER KONUKÇU
Erzurum Mevki Kumandanı Emin Bey ile daha 3 Temmuz
1921’de temasa geçen ve Yakutiye Kışlası’nda tutuklu bulunan Vartan
Mihail Arzumanyan, 23 Haziran 1921 tarihli mektubunda Londra,
Moskova ve Ankara üçgenindeki gelişmeleri söz konusu etmiş,
Türkler ve Ermenilerin nasıl karşı karşıya getirildiğini, bunda taraf
olan İngiltere ve Almanya’nın nasıl rol oynadığını da, uzun örnekleri
ile anlatmıştır. Onun esas vurguladığı konulardan biri de Bolşevizm
idi. Lenin’in düşüncelerinin bu yüzyılda hiçbir taraftarı olmayacağını
da ifade ederek, “Yakın bir günde Türkler ve Ermeniler
için iyi neticelenen bir siyaset meydana çıkar. O vakit, hem siz ve
hem de biz mutlu oluruz” demiştir. Şark Cebhesi Komutanı Tuğgeneral
Kâzım Karabekir ise bazı konularda yanıldığını, Ermenilerin
1918-1921 tarihleri arasında kendilerinden beklenilmeyen hareketlerde
bulunulduğunu, Dışişleri yetkililerinin Agopyan isminde bir
kâtible cevap vermek küstahlığını gösterdiğini, bunun da kabul edilemeyecek
hareket sayıldığını ifade etmiştir. Kendisinin Gümrü’de,
Ermeni temsilcileri ile bir araya geldiğinde, ikinci defa Ermenileri
tanıdığını, bu fırsatı elde ettiğinden söz eden Kâzım Karabekir’in
mektubuna cevap veren Arzumanyan, kendisinin hatalı anlaşıldığını
belirtmiş, gösterilen iyi niyete memnun kaldığını, andlaşma ile
de gerçekten karşı tarafı onurlandırdığına dikkat çekmiştir. Aradan
üç ay geçtikten sonra Bolşevik Ermenistan’ın da yer aldığı Kars
Andlaşması’nın belirtilen maddesinden istifade ile hürriyetlerine kavuşan
üst düzey tutuklu Ermeni subaylarının teşekkür mektubu da
ilgi çekicidir. Kâzım Karabekir’e göre, bahis konusu mektup, “Türklerin
Ermeniler hakkında en medeni milletler gibi hareket ettiğini
gösteren belgelerden biridir.” Albay B.Tomayan, Alb.Valyoşef, Alb.
Arzumanyan, Alb.Avanov, General Araratov ve Korgeneral Primov
daha Erzurum’da iken 16 Ekim 1921’de müştereken imzaladıkları
mektupta ise şunları söylemiştir;
“Bugün Ermeni esir zabitleri ve efradı için mes’ut bir bayramdır.
Bugün on iki ay süren esaretten sonra biz artık ailemize, vatanımıza
kavuşuyoruz. Bizim en büyük âmirimiz olmak hasebiyle
zât-ı âlilerine maiyetleri zabitanına biz Ermeni zabit ve neferleri
Türkiye’de hakkımızda gösterilen hüsn-i muameleden dolayı bütün
kalp ve ruhumuzla arz-ı teşekküre müsaraat eyliyoruz. Biz buradan
hareket ederken pek güzel hatıraları da birlikte götürmekteyiz.