doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

ATATÜRK’ÜN BAKIŞ AÇISIYLA AZINLIKLAR 253
Lozan’da kabul edilen azınlıklar rejimi Müslümanlarla, Müslüman
olmayanlara eşit haklar veriyor, azınlığın statüsünü çoğunluktan
ayırt etmiyordu. Büyük Güçler ise azınlıklara hem eşitlik tanınmasını,
hem de onlar için özel düzenlemeler adı altında ayrıcalıklar
verilmesini istiyorlardı. Çok uluslu Osmanlı İmparaluğu’nda azınlıklar
için özel bir düzenleme yapılması devletin dünya görüşünün
gereğiydi. Halbuki millî ve laik bir devletten aynı farklılaşmayı beklemek
Türk tarafına pek doğru gelmiyordu. Lozan rejimi, Müslüman
olmayan azınlıklara (Rum, Ermeni, Yahudi) hem eşitlik ve ulus devletin
inşasına bir Türk yurttaşı olarak katılma, hem de kendi kültürel
kimliklerini koruma imkânı vermiştir. 44 Türkiye Cumhuriyeti’nde
Müslüman olmayanlar, eğitim, ibadet, sosyal ve kültürel faaliyetlerini
kendi dillerinde yapabilmekte, gelenek ve göreneklerini yaşama
konusunda bazı kolaylıklar elde etmişlerdir.
Lozan, azınlık hakların korunma ve gözetilmesini uluslararası
sisteme yani Milletler Cemiyeti’ne bağlamaktadır. Osmanlı
Devleti’nde azınlıkların himayesi kaynağını kapitülasyonlar ve ikili
antlaşmalardan alıyordu. Lozan’da, 1878 Berlin Antlaşması’nda
olduğu gibi Türkiye’deki azınlıkların koruyuculukları dünya siyasetine
hâkim güçlerin garantörlüğüne bırakmaktadır. Mesela 1878
Berlin Antlaşması’nın azınlık haklarına ilişkin uygulamaları, büyük
güçlerin uyum içinde olmalarına bağlı olduğu için pratikte sıkıntılara
yol açmış ve garantörlerin hep birlikte Osmanlı Devleti’ne yaptırım
uygulamaları mümkün olmamıştır. Oysa Lozan Antlaşması’nın
44. maddesi, azınlıkların korunmasına ilişkin hükümlerin uluslararası
yükümlülük olduğu esasını getiriyordu. Bu hükümler Milletler
Cemiyeti’nin güvencesi altında olacaktı. Bu da Milletler Cemiyeti’ne
Türkiye’ye azınlıklar konusunda müdahale imkânı verebilirdi. Milletler
Cemiyeti’nin bu konuda her hangi bir organı olmadığı için
bunu üye herhangi bir büyük güç yapabilecekti.
Türk tarafı çok istediği halde Lozan’da müzakereler devam
ederken, başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere Türk idarecilerinin
44 Rıfat N. Bali, “Azınlıklar Açısından Türk ve Türkiyelilik Tartışmaları”. türk
Yurdu Dergisi, sayı 208 (Aralık 2004), s.38-39; kendiside gayrimüslim Türk
yurttaşı olan yazar Türkiyeli/Türkiyelilik tartışmalarının hiç kimseye bir yararı
olmayacağı kanaatindedir.