doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

430
BAYRAM KODAMAN
ile Arap-İran- Türk-İslam sentezi olan Osmanlı Medeniyeti gelmektedir.
Osmanlı Sistemi: Sanayi inkılâbından önce, yani tarım ve hayvancılığın
hâkim olduğu ve dinin de ideoloji görevi yaptığı dönemde
Osmanlı, kendi devletini evrensel dünya devleti ve medeniyetini de
evrensel dünya medeniyeti olarak görmekteydi. Bunun sonucudur
ki, yeni bir dünya (nizam-ı âlem) kurma iddiasında bulunmuştur.
Osmanlı Devleti, bu iddiasını gerçekleştirebilecek güce ve organizasyona
sahip, müesseseleşmiş bir “devlet-i ebed müddet” idi. Kısaca
Osmanlı soylu, muhteşem ve büyük bir medeniyet yaratmıştı.
Ancak XVI. Yüzyılda, Osmanlı toplumu “mükemmeliyet” noktasına
erişildiği şeklinde bir zihniyete kapıldı. Bu anlayış kısa zamanda
statükoculuğa ve gelenekçiliğe dönüştü. Bu anlamda mükemmeliyet
duygusu Osmanlıya dinamiklerini kaybettirdi ve çöküşüne zemin
hazırladı.
Her sistem gibi Osmanlı sistemi de, gücünü ve evrenselliğini başarısından
alıyordu. Ancak, mükemmeliyet duygusu onu, XVII.yüzyıldan
itibaren ufuksuzluğa, hedefsizliğe ve arkasından başarısızlığa
mahkum edecektir. Neticede soyluluğu, muhteşemliği ve büyüklüğü
kaybolmaya başlayacaktı.. Yeni bir ütopya yaratamaz ve mevcudu
muhafaza etmekten başka bir şey düşünemez, yapamaz duruma düştü.
Bu süreç, XIX. yüzyıl ortalarına kadar devam etti. II. Mahmut
dönemiyle birlikte yeni bir alternatif üretemeyeceği telaşına kapılınca,
mevcudu muhafazadan da kısmen vazgeçerek, evrensellik
iddiasında bulunan Avrupa’nın sistemini ve medeniyetini alternatif
olarak görmeye ve ondan kısmen iktibaslar yapmaya başladı. Bu
tutum, Osmanlı’nın kendi sisteminin başarısızlığı; Avrupa sisteminin
de başarısının teyidi anlamına geliyordu. XIX.yüzyılın sonu ve
XX.yüzyılın başında, evrensellik iddiasından da tamamen vazgeçilerek,
sadece Osmanlı devletini kurtarma telaşına düşüldü.Bunun için
üç yeni model öne sürüldü2 : Müslümanlar için İslamcı, Türkler için
Türkçü, bütün Osmanlı fertleri için de Batıcı model. Zihinleri meşgul
eden ve umut gibi görünen bu üç model, iç ve dış siyasi olayların
2 Faruk Öztürk, “Cumhuriyet ve Ütopya”, Modern Türkiye ‘de Siyasi Düşünce
III, Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul 2002, s.490.