doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

490
BİLÂL N. ŞİMŞİR
her iki tarafı hoşnut edecek biçimde Afganistan-İran sınırını adeta
yeniden çizip raporunu sundu. 1935 başında her iki ülke düzeltilen
sınırı memnunlukla ve teşekkürle kabul ettiler. Tarihten gelen sınır
anlaşmazlığı sorunu giderilmiş oldu.
Türkiye, faşist İtalya’nın Balkanlar’da ve Asya’da yayılma emelleri
beslediğinden ciddi kuşku duyuyordu. Gelişmeler, Türkiye’nin
kuşku ve kaygılarını doğruladı. İtalya, 1935’te Habeşistan’a saldırdı
(1939’da da Arnavutluk’u işgal edecekti). İtalya’nın Habeşistan’a
saldırısı üzerine, Türkiye, İran ve Irak, 2 Ekim 1935 tarihinde
Cenevre’de bir saldırmazlık paktı parafe ettiler. Bu paktın imzalanması,
İran ile Irak arasındaki sınır anlaşmazlığının (Şattelarab sorunu)
yumuşatılmasına bırakıldı.
İtalyan emperyalizmi karşısında Doğu Akdeniz’de ve Orta
Doğu’da güvenliğin tehlikeye girdiğine inanan Türkiye, zaten ikili
anlaşmalarla dostluk ilikileri içinde bulunduğu İran, Irak ve
Afganistan’la toplu bir dayanışma antlaşması yapmakta yarar görüyordu.
Bunun için İran ve Irak’la Cenevre’de parafe etmiş olduğu
Saldırmazlık Paktı’na Afganistan’ın da katılmasını sağladı. Afganistan
Dışişleri Bakanı Feyz Muhammed Han, Ocak 1936’da
Ankara’yı ziyaret etti. Bu ziyaret sırasında Afganistan’ın da Türkiye-İran-Irak
Paktına katıldığı açıklandı.
Nisan 1937’de Irak Dışişleri Bakanı Naci El Asil Ankara’yı ziyaret
etti. Haziran 1937’de Türkiye Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü
Aras bu ziyareti iade etti. Bu ziyaretler sırasında Paktın son hazırlıkları
yapıldı ve Irak ile İran arasındaki sınır anlaşmazlığının yumuşatılması
sağlandı. Aras’ın Bağdat ziyareti sonunda yayınlanan resmi
bildiride, Türkiye-Irak ilişkilerinin “pürüzsüz” olduğu belirtildi. Diğer
komşu ve kardeş ülkelerle de öyle olduğu açıklandı. Diplomatik
dille şöyle ifade edildi: “...karşılıklı bir anlaşma ruhunun teessüsüne
ve husuile kendi komşuları olan kardeş miletlerin siyasetinde daimi
bir muhaleset (barış) ruhunun hâkim olmasına ve bu yolda kendi
aralarında karşılıklı yardımın inkişafına matuf siyasetlerinin birbirine
tamamen mutabık olduğuna kanaat etmişlerdir.”
İrak ve Türkiye Dışişleri Bakanlarının karşılıklı ziyaretleri sonunda
İran ile Irak arasındaki sınır anlaşmazlığı yumuşatmıştı. Tevfik
Rüştü Aras, dörtlü paktı imzalamak üzere, Irak Dışişleri Bakanı