doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

90
İSMAİL HACIYEV EBÜLFEZ AMANOĞLU
1919 tarihinde Erzurum’a gelerek V. Ordu Komutanlığı’nı üstlenmesi
ile Nahçıvan siyaseti ana hatlarıyla belli olmaya başladı. Bu
nedenle 1919 yılı 19 Mayıs gecesi Mustafa Kemal Paşa’nın bilgisi
dahilinde Kazım Karabekir Paşa’nın talimatı ile Halil Bey komutasında
küçük bir grup Nahçıvan’a ulaştı. Bu grup uzun süre Nahçıvan
ahalisinin ermeni saldırılarına direnmesini sağladı.
Millî Mücadele liderleri Mustafa Kemal Paşa ve onun sadık ve
güvenilir meslektaşı Kazım Karabekir Paşa, Nahçıvan bölgesinin
stratejik önemini çok iyi anlıyorlardı. Bölgeyi çok yakından tanıyan,
Ermenilerin Müslüman Türk ahaliye yapacağı mezalimi ve Türkiye
tarafına vereceği zararı iyice anlayan Kazım Karabekir Paşa’ya göre
Nahçıvan doğunun kapısı olduğundan dolayı onu elde tutmak zaruri
idi. Erzurum kongresinden sonra binbaşı Veysel Beyle II. Tümen
komutanı Cavid Bey’e gönderdiyi mektupta paşa şöyle yazıyordu:
Her taraftan mahsur bir haldeyiz, yalnız Azerbaycan’a açık Nahçıvan
penceresi vardır, onun kapanmamasını istiyorum. 1 Kazım Karabekir
Paşa, Azerbaycan’a ve bilhassa Orta Asya Türk Dünyası’na
açılan yegane koridor sayılan ve ahalisinin çoğunluğunu Türklerin
oluşturduğu Nahçıvan bölgesinin önemini önceden fark etmiş ve bu
bölgede yerli ahaliden gönüllüler alayı oluşturmuştu. Mustafa Kemal
Paşa, Nahçıvan’daki gelişmeler hakkında bilgi alıyor ve onları
tahlil ediyordu. 2
Nahçıvan bölgesinde oturan Türklere yapılan saldırılar 15. Ordu
Komutanlığı tarafından hemen temsilciler heyetine bildirilmiş ve
Mustafa Kemal Paşa da 22 ve 28 Mart 1920 tarihlerinde durumu
dünya devletleri karşısında protesto etmişti. 3 Ermeni saldırılarının
yoğunlaşması nedeniyle durumun kritik olmasından dolayı ve
Nahçıvanlıların askerî yardım çağrıları üzerine aynı yılın Temmuz
ayı başlarında Nahçıvan’a Binbaşı Ali Demir Bey komutasında bir
Türk müfrezesi gönderildi. 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet
Meclisi’nin açılması ve Azerbaycan’da bolşeviklerin hâkimiyeti ele
geçirmesi, Kızıl Ordu’nun da gelmesi, şübhesiz, Türk-Sovyet mü-
1 Veysel Ünüvar, İstiklal Müharibesinde Bolşeviklerle 8 Ay (1920-192l), İs-
tanbul, 1948, s.4.
2 M.K.Atatürk, Söylev ve Demeçler,.III.cilt.İstanbul.l967, s.l018.
3 Atatürkün Telgraf ve Beyannameleri, IV.cilt, Ankara, 1991, s.281.