doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

254
SÜLEYMAN BEYOĞLU
kesin kararı, hem azınlık konusunu yurt içinde ve yurtdışında uluslararası
bir statüye kavuşturmak, hem de azınlıklara ait patrikhaneler,
hahamhane, kilise, havra ve yabancı okulları, hilafet kurumunda
yapıldığı gibi kapatmaktı. Fakat bunların yalnız ayrıcalıkları sınırlandırılabildi,
kapatılmaları gerçekleştirilemedi. Özellikle zararlı faaliyetleri
belgelenen Fener Rum Ortodoks Patrikhanesinin Türkiye
dışına çıkarılmasını sağlanamamıştır. Yunanistan, İngiltere ve ABD
temsilci heyetlerinin ısrarlı talepleri üzerine sadece dini yetkilerini
kullanmak kaydıyla İstanbul’da kalmasına izin verilmiştir. Lozan
Antlaşması’nda Patrikhane açık bir şekilde belirtilmediği gibi, kendisini
doğrudan doğruya ilgilendiren bir maddede mevcut değildir.
Müzakereler sırasında Patrikhane adı, eski ayrıcalıklarının son bulduğu
ve tamamen yeni Türk Devletine bağlı, dini bir kurum olduğu
konusunda doğrudan ve antlaşma metninin I. Kısmının, 3.Bölümünde
Ekalliyetlerin Himayesi başlığı altında yer alan maddelerde ise
dolaylı olarak geçmiştir. Türk Devleti’nin bir kurumu statüsündeki
Patrikhanenin, Türkiye’de bulunan diğer Müslüman olmayanlara ait
hahamhane, Patrikhaneler, kilise veya sinagoglardan bir farkı yoktur.
Patrikler veya diğer din adamları Türk kanunlarına bağlı olup, bütün
Türk vatandaşları ile aynı hak ve sorumluluğa sahiptir. 45 Lozan’da
Hahamhane ve Patrikhanelerin faaliyetleri din işleriyle sınırlı tutulmuş,
dünyevî işlerle, siyasetle uğraşmaları, ideolojik çalışmalarda
bulunmaları yasaklanmıştır.Yine yapılan inkılaplarla, azınlıkların
aile hukukunu kendi geleneklerine göre düzenlemeleri konusunda
farklılar ortaya çıkınca 15 Eylül 1925’te Yahudiler, 17 Ekim 1925’te
Ermeniler ve 27 Kasım 1925’te de Rumlar bu farklılığın kaldırılması
için başvurmuşlar ve ülkede ayrı muameleye tabi olmak istemediklerini
beyan etmişlerdir. 46
Lozan’la birlikte yeni bir statüye sahip olan azınlıkların Atatürk
dönemindeki demografik yapıları hakkında bilgi vermek yerinde
olacaktır. Yahudiler nüfusu 1927’de Türkiye genelinde 81.872
(İstanbul’da 46.781) iken 1935’de 78.730’a kadar düşmüştür. 47 Yine
45 Bu konuda geniş bilgi için bkz. Bülent Atalay, Fener Rum Ortodoks
Patrikhanesi’nin Siyasi Faaliyetleri (1908-1923), İstanbul 2001, s.197-231.
46 Azmi Süslü, “Atatürk ve Azınlıklar”, Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu
(9 -11 Eylül 1991), II, Ankara 1996, s. 1021.
47 Çetin Yetkin, Türkiye’nin Devlet Yaşamında Yahudiler, İstanbul 1992, s.