18.06.2013 Views

UNIVERSITÉ PARIS-SORBONNE POLEMONE L ... - e-Sorbonne

UNIVERSITÉ PARIS-SORBONNE POLEMONE L ... - e-Sorbonne

UNIVERSITÉ PARIS-SORBONNE POLEMONE L ... - e-Sorbonne

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

tempo, il luogo e l'agente sono determinati e si suddivide a sua volta nei tre generi : lites,<br />

deliberationes, laudationes 163 . Rispetto a questo genere di oratio civilis, che<br />

tradizionalmente definiva l'ambito della retorica, anche i filosofi sembrano aver<br />

conservato un certo interesse, e Filone di Larissa, filosofo academico e maestro di<br />

Cicerone, viene menzionato come un abile insegnante non solo di filosofia, ma anche di<br />

retorica 164 :<br />

Nam illud alterum genus, quod est temporibus, locis, reis definitum, optinent<br />

atque id ipsum lacinia. Nunc enim apud Philonem, quem in Academia [maxime]<br />

vigere audio, etiam harum iam causarum cognitio exercitatioque celebratur. (De<br />

orat. III, 110)<br />

Questo spiega perché i possedimenti rimasti in mano all'oratore contemporaneo vengano<br />

nel testo descritti come un « parvum et litigiosum praediolum » (108), uno spazio già<br />

esiguo, minacciato dalle incursioni dei filosofi come Filone di Larissa e più in generale<br />

sottoposto alle critiche dei filosofi, siano essi academici, stoici o peripatetici (v. De orat. I,<br />

43) 165 . Ma è il secondo tipo di oratio di cui si interessa realmente Cicerone, quello della<br />

quaestio infinita quasi proposita consultatio, la quale viene sì talvolta menzionata come<br />

una parte della retorica, « sed neque vim neque naturam eius nec partis nec genera<br />

proponunt, ut praeteriri omnino fuerit satius quam attactum deseri » (110). Il soggetto del<br />

verbo proponunt è ellittico. Può dunque riferirsi vagamente ai retori e ai filosofi che hanno<br />

adottato la distinzione retorica quaestio finita / quaestio infinita, oppure alla cerchia di<br />

Filone, oppure, più verosimilmente, sottointendere lo stesso soggetto dei precedenti verbi<br />

al plurale « definiunt » e « dicunt », ovvero « nunc quidem illi qui ex particula parva urbis<br />

163 Cfr. Cic., De inv. 1, 7-8: « ...Aristotelem autem...tribus in generibus rerum versari rhetoris officium putavit,<br />

demonstrativo, deliberativo, iudiciali...et, quemadmodum nostra quidem fert opinio, oratoris ars et facultas in hac<br />

materia tripertita versari existimanda est. Nam Hermagoras quidem ne quid dicat attendere nec quid polliceatur<br />

intellegere videtur, qui oratoris materiam in causam et in questionem dividat, causam esse dicat rem, quae habeat in<br />

se controversia, in dicendo positam cum personarum certarum interpositione; quam nos quoque oratori dicimus<br />

esse adtribuitam (nam tres eas partes, quas ante diximus, subponimus, iudicialem, deliberativam,<br />

demonstrativam) ».<br />

164 n.b. le pratica 'retorica' e la pratica 'filosofica' vengono mantenute distinte nelle lezioni di Filone, v. Cic. Tusc. II, 9:<br />

« Itaque mihi semper Peripateticorum Academiaeque consuetudo de omnibus rebus in contrarias partis disserendi<br />

non ob eam causam solum placuit, quod aliter non posset, quid in quaque re veri simile esset, inveniri, sed etiam<br />

quod esset ea maxum dicendi exercitatio. Qua princeps usus est Aristoteles, deinde eum qui secuti sunt. Nostra<br />

autem memoria Philo, quem nos frequenter audivimus, instituit alio tempore rhetorum praecepta tradere, alio<br />

philosophorum: ad quam nos consuetudinem a familiaribus nostri adducti in Tuscolano, quod datum est temporibus<br />

nobis, in eo consumpsimus ».<br />

165 Si noti in particolare come il personaggio di Scevola testimoni del conflitto tra le scuole filosofiche e i retori, contro<br />

i quali i filosofi peripatetici, ad esempio, erano pronti a dimostrare che gli strumenti della retorica si trovavano<br />

meglio esposti nelle opere di Aristotele e Teofrasto.<br />

lxx

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!