PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

seçme-seçilme hakkına sınıfsal statüyü belirleyen bazı ölçütlere göre konulmuşolan sınırların kaldırılmasıdır.1876 Tarihli 1. Meşrutiyet Anayasasında yer alan ve 1908'de başlayan2. Meşrutiyet döneminde de yürürlükte kalan bir hükme göre, "hiniintihapta (seçim zamanında) bir kimsenin hizmetkârlığında bulunan"laramilletvekili seçilme hakkı tanınmamıştı. Böylece işçilerin milletvekili olmalarıyasaklanmış oluyordu.Ayrıca, 28 Ekim 1876'da çıkarılan Talimat-ı Muvakkate, seçilmehakkını "az çok emlak sahibi olma koşulu" ile sınırlandırmıştı ve milletvekilleriniseçecek olan ikinci seçmenin "merkezi vilayet, liva ve kazalarınidare meclisi üyeleri"nden oluşmasını öngörmekteydi. Sözü edilenidare meclisi üyelerinin seçimi ise, iller Kanununa göre, önce yılda en az50 kuruş vergi ödemek ve daha sonra da miktarı belirlemeksizin vergi yükümlüsüolmak koşuluna bağlanmıştı. Keza, 1908'de yürürlüğe giren İntihab-ıMebusan Kanununa göre de seçmen olabilmek için "Devlete az çokvergi ödemek" gerekmekteydi.Tüm bu sınırlamalar, Cumhuriyetle birlikte yürürlükten kalktı. 1921ve 1924 Anayasaları, seçme ve seçilme hakkını tüm yurttaşlara tanıdı. İntihab-ıMebusan Kanunu, 1934'e kadar yürürlükte kalmasına karşın, seçmenolabilmek için "Devlete az çok vergi ödemek" koşulunu öngörenhükmü, 3 Nisan 1923'te kaldırıldı 13 .Başka ülkelerde herkese seçme ve seçilme hakkını sağlamaya yönelikhareketlere ve bu hakkın tanındığı tarihlere, çok büyük tarihsel önemverilmiştir. Örneğin, İngiltere'de bu misyonu görmüş olan Çartist hareketin,yalnızca İngiltere tarihinde değil, dünya tarihinde çok müstesna biryeri vardır. Fransa'da genel oy hakkını ilk defa tanıyan 1848 Anayasası,çok derin bir devrim hareketinin sonucunda yürürlüğe girmiştir ve dünyatarihinin önemli dönüm noktalarından biri olarak anılır.Emperyalizmin boyunduruğundan yeni kurtulmuş bir ülkede, seçmeseçilme hakkının tüm yurttaşlara tanınması bakımından da tüm mazlummilletlere örnek ve öncülük etmiş olan Kemalist devrimin bu yönününçoğu yerde ihmal edilmiş olması; bu devrimi, zora dayanan ve zora dayalıbir rejim kurmayı amaçlayan bir hareket olarak gösterme çabalarıyla uyuşansonuçlar vermiştir.Atatürk döneminde siyasal katılımın yaygın bir biçimde gerçekleştirilmesiyönünde gösterilen kararlılığın daha pek çok örnekleri vardır. Buçerçevede, halkevlerinin ve köy enstitülerinin işlevlerinin yalnızca kültürve eğitim alanıyla sınırlı kalmayıp, demokrasiye içerik kazandırmak vedemokratikleşmeye katkı sağlamak bakımından da büyük önem taşıdığınaişaret etmek gerekir.13. Bkz. Cem Eroğul, Devlet Yönetimine Katılma Hakkı, İmge, Ankara, 1991, s. 200-201.264