PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ler'den çok şey öğrenildiği açıktır; Türkler ilk kez, bir yatırımın seyircisideğil sorumlusu durumuna, bu çalışmalar esnasında ulaşmışlardır. Ağustos1932'de gelen Sovyet uzman heyeti, yurdu dolaşarak, "TürkiyePamuk, Keten, Kendir, Kimya, Demir Sanayii Hakkında Rapor" unu hazırlamışlar;ilk kez sektör ve bölge iktisat raporları diyebileceğimiz çalışmalarınörneklerini vermişlerdir. Daha sonra, 1933 Mart'ında, benzer makineleriyerinde görmek, bunların tetkik ve kabulünü yapmak için Herekeve Feshane (İstanbul) fabrikaları müdürleriyle bazı mühendisler Moskova'yagönderilmiş, Temmuz'a kadar orada kalan heyete fabrikaların teknikprojeleri hazırlanarak teslim edilmiştir. Projelere göre, makinelerMoskova yakınındaki Kari Marx Fabrikası'na ısmarlanmış, Eylül'degelen 50 kişilik bir kafileye teknik eğitim verilmiştir. Böylece sadece makine-teçhizatadeğil insana içerilmiş bir teknoloji transferi yapılmıştır.Sovyet Raporu'nda yapılan pamuklu talep projeksiyonuna göre, Türkiye'ninpamuklu kumaş ve iplik ithalatından kurtulmak için 170.000 iğli,4000 tezgahlı, günde onar saatten iki vardiya olarak çalışacak 3 fabrikakurması gerekiyordu. Bu yaklaşım, Sovyet teknolojisinin başlıca özelliklerindenbirisi olan "gigatomania", büyük-ölçek düşkünlüğünü de yansıtır.Aslında, büyük talep karşısında, maliyetleri düşük üretim yapmanınteknik çözümü ölçek ekonomilerinden yararlanmak, yüksek kapasite kullanmaktır.Çok sayıda, küçük ve farklı (yıl ve orijin) teknolojilerin birarada bulunması da bu yaklaşıma aykırıdır. Sovyet Raporu, "2 cins pamuktanve 4 muhtelif numaradan ziyade iplik üretimine" karşıdır. Buyaklaşım, 1930'ların Türkiye'si için geçerli miydi?Birinci Sanayi Planı'nda, başlıca uygulama organı olan Sümerbanksorumluluğu altındaki 23 proje içinde tekstil ağırlık taşır. Özellikle 4 yenive bir tevsi projesi ile pamuklu dokumanın yeri ayrıdır. Türkiye, dahaküçük ölçekli tesislerde 118.000 iğ ve 3.300 dokuma tezgahı kurmuş,Sovyet tipi "kombinat"a fazla ilgi göstermemiştir. Bu fabrikalardan ikisi,Kayseri ve Nazilli, kaba kumaş üretimi ve basma ve Amerikan bezi üretimiiçin tahsis edilmiş, bunların teknolojisi Sovyetler'den alınmıştır. Dahaince ve kaliteli dokuma için Avrupa teknolojisi tercih edilmiştir. Sadecefabrika kurmak değil, bunun ham maddesi için de yeni teknoloji transferigerektiği bilinmekteydi. Amerikan "ekspres" tohumu diye bilinen "Clevland5" tohumunu yerleştirmek için Adana'daki Pamuk Enstitüsü'nün birsüredir çalışmalar yaptığı da kayıtlara geçmiştir.Birinci Sanayi Planındaki diğer projeler arasında Bursa MerinosYünlü Dokuma Fabrikası, Gemlik Suni ipek Fabrikası (bu ikisi günümüzdekapanmıştır), Beykoz Şişe ve Cam Fabrikaları, Ergani Bakır, KeçiborluKükürt tesisleri, Zonguldak Kömür Tesisleri ve En önemlisi KarabükDemir-Çelik Tesisleridir. Programın uygulanması sırasında GulemanKrom Yatakları Tesisleri ve Kuvarshan Bakır Yatağı İşletme Tesisleri demaden grubuna dahil edilmiştir.Demir - Çelik tesisinin kuruluş yeri ve teknoloji seçimiyle uygulanmasıilgi çekici bir örnek olay oluşturur. Birinci Sanayi Planı'nda 100 bin751