De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Naarden trok Don Fadrique naar Amsterdam om van daaruit het beleg rond Haarlem te
slaan. De stad wist dit beleg van eind 1572 tot juli 1573 te weerstaan, maar moest zich
uiteindelijk gewonnen geven. Het Noorderkwartier was nu afgesneden van het Zuiden
van Holland en de Spanjaarden maakten zich op voor de definitieve herovering van
Noord-Holland.
Zo kwamen in de nazomer en de herfst van 1573 de schansen ten noorden van
Amsterdam opnieuw onder vuur te liggen en ditmaal bezweken ze wel onder het
Spaanse geweld. Alle versterkingen op de Waterlandse dijk en de dorpen Broek in
Waterland, Zuiderwoude, Schellingwoude, Landsmeer en Zunderdorp werden veroverd.
De Spaanse troepen staken tal van schepen in brand, plunderden vele huizen van
inmiddels gevluchte burgers en lieten ook van hun kant de kerken niet ongemoeid. Zo
ging de kerk van Broek grotendeels in vlammen op.
De Spanjaarden wilden doorstoten naar Alkmaar om van daaruit ook de rest van het
Noorderkwartier in handen te krijgen, maar dit mislukte: zoals bekend begon in
Alkmaar de victorie, mede dankzij het onder water zetten van de gebieden rondom de
stad, de aanhoudende regen en het slechte moreel van de onderbetaalde Spaanse
troepen. In oktober 1573 kon de overwinning op deze troepen gevierd worden.
Ongeveer gelijktijdig vonden er gevechten plaats op de Zuiderzee tussen de door Bossu
geleide troepen en de geuzen. Op 11 oktober 1573 vond de strijd zijn voorlopig
hoogtepunt in een grote zeeslag die door de Spanjaarden verloren werd, waarna hun
veroveringen over land eveneens verloren gingen. Noord-Holland bleef voorlopig
behouden voor de opstandelingen. 104
Maar de strijd was nog niet gestreden. Eind mei 1574 rukte een deel van de Spaanse
troepen vanuit Amsterdam opnieuw op naar Waterland om daarna de rest van Noord-
Holland te kunnen heroveren, terwijl een ander deel gelijktijdig Leiden belegerde in de
hoop vandaar uit naar het zuiden van Holland door te kunnen stoten en de
opstandelingen voorgoed op de knieën te dwingen. Een legermacht van 1400 knechts
bezette de verlaten schans van Wormerveer, waarna de rest van de troepen via Ilpendam
naar Purmerend trok. Die stad had zich echter goed voorbereid 105 , terwijl troepen ter
versterking vanuit Hoorn en Enkhuizen op weg waren, zodat deze uitval de Spanjaarden
slechts verlies opleverde. Van de 3000 uitgerukte soldaten keerden er maar 100 in
Amsterdam terug. 106
104 Van Eeghen (red), Dagboek van Broeder Wouter Jacobsz, pp. 89-120, 178-208, 224-
253, 284-332 (over de aanhoudende schermutselingen in Waterland (een guerrilla in de
woorden van Van Nierop), vanaf de val van Naarden, eind 1572 tot en met de nederlaag
en arrestatie van Bossu op 13 oktober 1573); Bor, Oorspronk, dl 1, pp. 375-456; ; Van
Vloten, Nederlands Opstand tegen Spanje, dl II, pp. 77-140; Van Nierop, Het verraad
van het Noorderkwartier, pp. 84-90.
105 Oud Archief Purmerend, inv. nr. 81, september 1573: de opdracht van Willem van
Oranje aan Purmerend om zich te versterken. Purmerend had echter geen financiële
middelen beschikbaar en werd daarom gelast de mankracht te leveren
106 Van Vloten, Nederlands Opstand tegen Spanje, dl II, pp. 145-171. Philips II rustte in
de zomer van 1574 een enorme vloot uit om het maritieme overwicht van de
opstandelingen te kunnen breken. Maar deze beloofde versterking over zee bleef echter
uit, omdat de bemanning van de schepen werd getroffen door een pestepidemie. Van
Nierop, Het verraad van het Noorderkwartier, pp. 89-90.
hoofdstuk 2/ pag. 89