De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

In Monnickendam was men in deze jaren wat minder scheutig met doordeweekse
diensten, ook al omdat men het hier tot 1620 met maar één predikant moest doen. Vanaf
dat moment werd er in ieder geval twee maal op zondag gepreekt en twee maal door de
week, al vroegen sommigen zich ook hier af of de weekdiensten in de zomermaanden
niet tot één beperkt zouden moeten worden. 9 Tot die tijd was er in ieder geval op
woensdag een ‘avondpredicatie’. 10 Ergens tussen 1620 en 1643 moeten de
avonddiensten hier in het slop geraakt zijn, want in 1643 werd voorgesteld om voortaan
in de wintermaanden op dinsdagavond een dienst te houden, als middel in de strijd
tegen het opkomende katholicisme. 11 Juist wel extra diensten dus, aanvankelijk om
twijfelaars tegemoet te komen, later onder meer als middel om via zo veel mogelijk
diensten de mensen ervan te weerhouden hun heil in de katholieke mis te zoeken. 12 Ook
in Purmerend was de komst van een tweede predikant voorwaarde en aanleiding om met
avonddiensten te beginnen in de wintermaanden, vanaf 1625. 13 In 1631 uitgebreid met
een tweede doordeweekse dienst. 14
Ten aanzien van het orgelspel volgde de Noord-Hollandse synode wel de lijnen zoals
uitgezet door de provinciale synode van Dordrecht in 1574. Alle predikanten moesten
met grote vlijt hun lokale overheden vragen het orgelspel uit de kerken te weren, zodat
de kerkgangers het Woord Gods beter in hun hart en hoofd konden bewaren en niet
langer afgeleid zouden worden door orgelspel bij het uitgaan van de kerk. 15 Of dit in
onze classis ook zo is nagevolgd leren de acta niet. In Edam zijn bij de grote kerkbrand
van 1602 de orgels verloren gegaan. 16 Bij de notities over de kerkherbouw lezen we
niets over herstel van het orgel. 17 De vroedschapresoluties reppen wel over
9 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 16.3.1620.
10 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 17.10.1610.
11 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 18.10.1643, 22.4.1644, 22.10.1645.
12 Zie hierover paragraaf 7.2 (strijd tegen het katholicisme) en paragraaf 8.2 (over de
zondagsrust).
13 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 2.11.1625, 1.11.1626.
14 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 11.5.1631. Deze diensten werden vanaf dat moment
het hele jaar door gehouden worden en dus niet meer alleen in de wintermaanden.
Uitzondering werd nog wel gemaakt voor de hoogzomerweken ‘van wegen het hooijen
om het cleijne gehoor datter dan is’.
15 Acta van de Noord-Hollandse synode, 26.7.1574; acta van de provinciale synode van
Dordrecht, 1574, als laatste artikel (ongenummerd) toegevoegd. (uitgave Reitsma, p.
155).
16 Allan, De stad Edam, pp. 13-14.
17 Volgens Costerus Pzn werd in 1662 het nieuwe orgel in de Grote Kerk aangebracht en
op 18 februari 1663 voor het eerst gebruikt. Costerus Pzn, De Groote of Sint Nicolaas
Kerk te Edam, p.38. De aanwezigheid van organisten doet veronderstellen dat ook in de
jaren tussen de kerkbrand en de ingebruikname van het nieuwe orgel, er wel orgels in
Edam aanwezig geweest zullen zijn, maar wellicht alleen in de Kleine en niet in de
Grote Kerk. Volgens Costerus Wzn zou ook de Kleine kerk in 1663 een nieuw orgel
gekregen hebben. Costerus Wzn, De geschiedenis van de stad Edam, p. 68. Die Kleine
of Vrouwekerk behoorde eertijds tot een begijnhof en werd vooral in de wintermaanden
gebruikt voor de avonddiensten. Allan, De stad Edam, p. 37-38. (ook zo overgenomen
door Costerus Wzn, De geschiedenis van de stad Edam, p. 68).
hoofdstuk 7/ pag. 336