De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Buiten deze tuchtgevallen om, kwamen de doopsgezinden alleen naar aanleiding van
gravamina ter sprake in de kerkenraad. In 1626 sprak men zich uit tegen het ten doop
presenteren, door lidmaten, van kinderen van wederdopers en in 1640 beaamde men dat
het trouwen van mennisten in eigen kring tegen gegaan diende te worden. 230 En daar
bleef het bij voor wat de doopsgezinden betrof.
7.4. Remonstranten en lutheranen
Binnen de classis Edam is alleen ds. Petrus Aemilius afgezet in verband met zijn
leerstellige opvattingen. Daarna werden de rijen in 1608 weer gesloten en stelden alle
broeders zich eendrachtig op achter catechismus en Nederlandse geloofsbelijdenis. Zelfs
de Bestandstwisten zorgden niet meer voor interne verdeeldheid. Zoals beschreven
paragraaf 6.3 koos men onder leiding van ds. Samuel Bartholdi steeds de kant van de
contraremonstranten en werd consequent vastgehouden aan de calvinistische
kerkpolitiek.
In de jaren na de Bestandstwisten kwam de omgang met de remonstranten op classicaal
niveau vooral aan de orde bij de bespreking van de gravamina. De classis stelde zich
daarbij ferm op in haar pleidooien voor heldere regels voor de wederopname van
berouwvolle ex-remonstranten en voor de bestrijding van het groeiende aantal
aanhangers van de ‘Arminiaensche secte’. 231 Vanaf 1633 werd de aandacht op synodaal
niveau meer en meer verlegd van de bestrijding van de remonstrantse conventikelen,
naar de schriftelijke weerlegging van de remonstrantse opvattingen 232 , om zo de
onderlinge verschillen te benadrukken. Het bestaan van aparte remonstrantse gemeenten
werd in praktijk vanaf de jaren ’30 geaccepteerd, omdat van overheidswege geen steun
werd gekregen bij de bestrijding ervan, zo valt uit de synodale acta op te maken. 233
230 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 26.7.1626, 12.8.1640.
231 Eerste meldingen van arminiaanse conventikelen te vinden in de acta van de Noord-
Hollandse synode van 4.8.1626. Het vernieuwen van de plakkaten (zoals gemeld in de
vergadering van 11.8.1627), door de Staten van Holland, leidde er niet toe dat het aantal
bijeenkomsten afnam, integendeel, als we op het groeiende aantal klachten mogen
afgaan. Acta 5.10.1630, art. 41 (remonstranten komen in Holland nu ook bijeen in
plaatsen waar zij voordien geen aanhang hadden); acta 19.8.1631, art. 22 ( bij Staten
van Holland en Staten-Generaal pleiten voor het weren van de remonstrantse factie) etc.
232 De eerste aanzetten daartoe werden overigens al vanaf 1624 gegeven. Acta van de
Noord-Hollandse synode, 6.8.1624 (weerlegging bepleit van de in druk verschenen
remonstrantse confessie).
233 Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.8.1633 (art. 21), 14.8.1634 (art. 18:
bestrijding naar de classes terugverwezen in de hoop dat via het aanspreken van de
lokale overheden nog iets gedaan kan worden tegen het hand over hand toenemen van
de ‘stoutigheden’), 14.8.1635 (art. 19: de classes weten geen beter middel ter
bestrijding, dan het al 1626 gehouden pleidooi voor waarschuwingen vanaf de
preekstoel en het geven van het goede voorbeeld. Zie noot 77 van hoofdstuk 6). Over de
positie van de Arminianen en hun politieke medestanders binnen Holland en de Staten
van Holland, zie: Israel, De Republiek, dl 1, pp. 533-580. Het feit dat Frederik Hendrik
vanuit politiek-militaire overwegingen, volgens deze analyse, in 1633 brak met de
hoofdstuk 7/ pag. 381