De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

classisdelegatie werd afgevaardigd naar Purmerend om te assisteren bij het herstel van
de rust en de eenheid. Uiteindelijk vond de lang verhoopte verzoening plaats op 14
maart 1602. Een verzoening die zonder synodale inmenging al veel eerder een feit zou
zijn geweest. 253
Het bleef na het vertrek van Garbrant Jansz nog enige tijd onrustig in Purmerend. Zo
lieten de kerkenraadsleden aan de classis weten dat hun tweejarig ambtstermijn was
verstreken en men graag, met steun van de classis, nieuwe verkiezingen zou houden.
Vooral omdat inmiddels het gerucht ging dat de huidige leden geen ouderling waren en
iedereen nu dus evenveel te zeggen had. Het opzicht werd in twijfel getrokken en de
ouderlingen vreesden daardoor nog meer verval van de 'desolate' gemeente. De classis
besloot de zittende kerkenraad te continueren en de klagers te vermanen. Op diezelfde
classisvergadering stond het verzoek van de Purmerender magistraat op de agenda om
uit te zien naar een bekwaam predikant. 254 Namens classis en kerkenraad werd ten slotte
twee gravamina bij de Noord-Hollandse synode ingediend om te protesteren tegen het
synodale optreden: mag een synode, op basis van individuele klachten en buiten de
classis om, een zaak openbreken die al door de classis was opgelost? En: mag de synode
een predikant die al bewilligde in zijn vertrek, alsnog continueren in zijn dienst? 255 De
Noord-Hollandse synode maakte zich hier wat makkelijk vanaf door te stellen dat in
deze kwestie beide partijen weliswaar fouten hadden gemaakt, maar dat gezien de goede
uitkomst men nu verzocht werd de kwestie te laten rusten. 256
Anders dan in Edam en Monnickendam waren hiermee de spanningen binnen
Purmerend en tussen Purmerend en de classis rond de competentie van beide, niet
definitief van de baan, zo we nog zullen zien bij de behandeling van de problemen rond
latere predikanten.
Onrust op dorpsniveau
Van de steden verleggen we de blik nu naar de dorpen. Hoe stelde de classis zich op ten
aanzien van de dorpskerkenraden? Greep men hier eerder in bij dreigende conflicten of
wachtte men ook dan op verzoeken vanuit de gemeente zelf, alvorens in actie te komen?
Vanuit de dorpen werd de classis met enige regelmaat te hulp geroepen, bijvoorbeeld
rond separatiepogingen, bij de zoektocht naar een nieuwe voorganger, bij financiële
problemen en bij vragen rondom de tuchtoefening. Zaken die in andere paragrafen aan
de orde komen. Daarnaast moest de classis diverse malen in actie komen om
aanvaringen tussen predikanten en dorpskerkenraden, voor zover mogelijk te verzoenen.
Meestal gebeurde dit, net als bij de steden, op verzoek van de betrokkenen, in een enkel
geval greep de classis zelf in.
Gelijktijdig met de kwesties in Edam, Monnickendam en Purmerend deden zich in het
eerste decennium van de 17e eeuw, ook grote problemen rond de voorganger van Broek
in Waterland, Petrus Aemilius. 257 Afkomstig uit Emden 258 , daar onder valse
253
Acta van de classis Edam, 11.2.1602, 25.2.1602, 11.3.1602, 14.3.1602, 22.4.1602.
254
Acta van de classis Edam, 20.5.1602. Namens classis en kerkenraad werd daarop een lijst met namen
voorgelegd aan de magistraat.
255
Acta van de classis Edam, 22.4.1602, 20.5.1602.
256
Acta van de Noord-Hollandse synode, 4.6.1602.
257
De inhoudelijke kant van de affaire Aemilius komt in paragraaf 5.5. nader aan de orde. Hier gaat het
hoofdstuk 4/ pag. 234