De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

snel een scheiding van tafel en bed toestonden. 195 Van kerkelijke zijde werden daarom
de statenvergaderingen keer op keer gemaand te komen met een duidelijke
huwelijkswetgeving, om deze en andere misstanden tegen te gaan. 196 Via de overheden
probeerde de kerk aldus haar normen en waarden op het gebied van het huwelijk ook op
te leggen aan niet-lidmaten van wie het huwelijk dan wel in de kerk was bevestigd,
maar op wie men verder geen grip had via de tuchtoefening.
Afrondend kan geconcludeerd worden dat de gereformeerde kerk al op de nationale
synode van 1578, haar verplichtingen als publieke kerk erkende op het gebied van de
huwelijkssluitingen en doopbedieningen, maar dat zij daaraan wel beperkingen
koppelde om de eigen gemeentegrenzen te beschermen. Via de doop werden alle
kinderen ingelijfd in het verbond Gods, 'soo langhe sij door openbare afval het selfde
niet en verwerpen', maar pas door de belijdenis werd toegang tot het Avondmaal
verkregen, als een nieuw verbond waardoor 'de ghene die teghen het verbont Gods
ghesondight hadden wederopghenomen worden'. 197 Voor lidmaten voelde de kerk zich
op een andere manier verantwoordelijk dan voor niet-lidmaten. De lidmaten vielen
onder het opzicht van de kerkenraad, waar de anderen alleen via een algemene
vermaning vanaf de kansel en via de overheid bereikt konden worden.
Dat de gereformeerde kerk zich niet alleen op de eigen lidmaten concentreerde, moge
blijken uit de ruime doopbediening, gekoppeld aan de voorwaarde van een
geloofsopvoeding; de zorg voor de huwelijkswetgeving overeenkomstig de bijbelse
normen, voor de reformatie van het onderwijs en uit de pleidooien voor de maatregelen
tegen andere stromingen. Het ging de synoden erom de ware leer te verbreiden en alle
kansen daartoe werden aangegrepen, zonder evenwel de drempel van het lidmaatschap
te verlagen. Men zocht het antwoord liever in de geestelijke en zedelijke opvoeding van
hen die nog geen lidmaat konden of wilden worden.
Taken aan de classis toebedeeld vanuit de opeenvolgende synoden 198
Waar de synoden zo de grote lijnen uitzetten, was het aan de classes om ze uit te voeren
en in praktijk waar nodig aan te passen. Zo kreeg de classis al in Wezel een centrale rol
toebedeeld in het opzicht over predikanten en over de onder haar ressorterende
gemeenten. Emden voegde hier taken aan toe op het gebied van het verbreiden van de
gereformeerde leer in plaatsen die nog niet over een eigen voorganger, kerkenraad of
zelfs maar een gereformeerde kern beschikten en inzake de bestrijding van paapse
dwalingen. De Dordtse synode van 1578 voegde hier op haar beurt de bestrijding van de
doperse leer via disputen aan toe. Vanaf de kansel en op het huisbezoek dienden de
predikanten de verschillen tussen de gereformeerde en doperse opvattingen te
onderstrepen, maar wie er bekwaam waren tot disputeren in die plaatsen 'daer de
ervarentheijt leert datse niet onvruchtbaer sijn', werd in het oordeel van de classis ge-
195 Acta van de nationale synode van Middelburg, 1581, part. kwestie 74.
196 Acta van de nationale synode van Middelburg, 1581, part. kwestie 74; Acta van de
nationale synode van Den Haag, 1586, art. 63; Zie ook Van der Heijden, Huwelijk in
Holland, pp. 34-42, over de verschuivingen in de rol van kerk en overheden ten aanzien
van huwelijkszaken in Holland, vanaf 1572.
197 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578, part. kwestie 47.
198 Puntsgewijs overzicht van de classicale taken te vinden bij Van den Broeke, Een
geschiedenis van de classis, pp. 70-75.
hoofdstuk 2/ pag. 107