De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

we, verspreid over de hele periode, in de classicale acta incidentele verwijzingen naar
de boeken die in de scholen gebruikt mogen worden, meestal naar aanleiding van
gravamina vanuit andere classes. 170 Dit was binnen de classis Edam dus geen heet
hangijzer.
Afrondend kan gesteld worden dat de classis Edam zich actief inzette voor de
reformatie van het onderwijs én dat zich daarbij geen al te grote problemen hebben
voorgedaan. Schoolmeesters schikten zich naar de groeiende eisen aan hun
geloofsopvattingen gesteld en de classis had, dankzij overheidssteun, voldoende
middelen om de onwilligen tot andere gedachten te brengen, dan wel te laten afzetten.
Wanneer de lokale overheid niet tot coöperatie bereid was, stonden classis en
kerkenraad machteloos, maar dit was alleen incidenteel het geval in Edam en
Purmerend. Dat de schoolmeesters zich schikten zal overigens niet in alle gevallen uit
nobele, godsdienstige motieven geschied zijn. De uitdrukking ‘wiens brood men eet,
diens woord men spreekt’ was in ieder geval de armlastige dorpsschoolmeesters niet
vreemd.
Catechismuspreken
Het waren, zoals reeds gemeld, de onderwijzers die de kinderen de eerste gereformeerde
beginselen bijbrachten en zij wisten zich daarbij gecontroleerd door classis en
kerkenraad. Desondanks had men in de loop van de hier onderzochte periode aan dit
catecheseonderricht niet genoeg, zo blijkt uit de pleidooien voor catechismuspreken.
Zo werden de classes in 1607 door de synode gelast om er voor te zorgen dat overal
iedere week catechismuspreken gehouden werden. Ook vanuit de classis Edam werd dit
doorgegeven aan de kerkenraden, die beloofden dit inderdaad te zullen doen. Pas 12 jaar
later kwam de classis hier weer op terug, naar aanleiding van een resolutie van de
Noord-Hollandse synode en werden alle predikanten nogmaals tot hun plicht in deze
vermaand. Dat catechismuspreken tot die tijd eerder uitzondering dan regel waren, blijkt
bijvoorbeeld in 1613. Een delegatie vanuit de classis verzocht in dat jaar een extra gift
voor de weduwe van ds. Petreius van Edam, omdat hij ‘extraordinaris den catechismum
voor eenen tijt gepredickt heeft.’ 171 Nog eens zes jaar later bleek dat in de combinatie
Landsmeer/ Buiksloot geen catechismuspreken werden gehouden in verband met de
zwakke gezondheid van de predikant en in Middelie/ Kwadijk niet omdat de kerkenraad
een preek over een bijbeltekst stichtelijker achtte. Voor dit eerste argument was de
classis gevoelig, voor het tweede niet. 172 In 1629 bleken bij omvraag dat Purmerend,
Landsmeer en Durgerdam de catechismuspreken achterwege lieten en ook zij werden
vermaand. 173 Er zijn dan al 22 jaren verstreken sinds de eerste opdracht om in iedere
kerk, elke week over de catechismus te preken.
Een erg dringende aangelegenheid was dit dus niet voor de classis Edam en niet alleen
dáár, getuige de diverse vermaningen vanuit de synode. Zo werden in 1640 alle
achterblijvende kerken op last van de synode dringend gemaand om de catechismus in
ivm geschillen); 3.5.1627 (schoolmeester Pauwelsz van Nieuwendam protesteert op de classis tegen zijn
afzetting); 7.9.1637 (twist tussen de schoolmeester en predikant van Marken op de classis gebracht). Na
1637 halen dergelijke problemen de classicale acta niet meer.
170
Acta van de classis Edam, 12.5.1592, 17.8.1620, 27.7.1624, 23.9.1630, 4.10.1650.
171
Acta van de classis Edam, 20.5.1613.
172
Acta van de classis Edam, 31.7.1607, 20.7.1619, 5.5.1625, 6.10.1625.
173
Acta van de classis Edam, 16.8.1629.
hoofdstuk 4/ pag. 217