De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

1630 droeve berichten klonken vanuit Oldenzaal. Katholieken wisten daar het
kerkgebouw te heroveren, zodat de gereformeerden niet alleen hun gebouw kwijt waren
maar ook hun doden niet meer op het kerkhof mochten begraven. 88
Het zou nog jaren duren voor de strijd echt geslecht was, zodat Amsterdam in 1642 nog
de vrees uitte voor een opstand tegen de gereformeerde religie in deze ‘turbulente ende
dreijgende tijden’. 89 Dat men terecht vreesde voor een verdere katholieke opbloei na de
vredessluiting, wordt geïllustreerd door de vele klachten in de synodale acta uit de jaren
1648 en verder over de dagelijkse toename van katholieke ‘stoutigheden’, in het
bijzonder in de Generaliteitslanden waar de gereformeerde kerk zich soms maar
nauwelijks staande kon houden, maar ook in het eigen Holland. 90
De Staten van Holland waren maar tot op zekere hoogte bereid gehoor te geven aan de
lange klaagzangen van de synode. Slechts tweemaal werd daadwerkelijk het plakkaat
tegen de katholieken vernieuwd, maar de naleving daarvan bleef in de praktijk veel te
wensen overlaten, als we mogen afgaan op de herhaalde klachten. De overheden
verwachtten, zeker op lokaal niveau blijkbaar meer heil van orde en rust dan van een
strikte bescherming van de gereformeerde religie als de enige ware. Zeker naarmate de
strijd tegen de Spanjaarden voorspoediger verliep, zal men minder onder de indruk
geweest zijn van de kerkelijke waarschuwingen voor Gods toorn.
De classis Edam en haar strijd tegen het katholicisme
De Noord-Hollandse synode hield dus lang en stevig vast aan haar zorg om en strijd
tegen de katholieke wederopbloei. 91 Deelde men op classicaal en lokaal niveau die
zelfde vrees voor de katholieke bedreiging van de ware gereformeerde leer? Of leefde
men in praktijk gewoon naast en met deze andersgelovige medeburgers? En als er in de
217-229.
88 Acta van de Noord-Hollandse synode, 20.8.1629, 5.10.1630.
89 Acta van de Noord-Hollandse synode, 12.8.1642.
90 Acta van de Noord-Hollandse synode, 11.8.1648, 9.8.1649. Zo wordt in de gravamina
vanuit de verschillende classes met extra nadruk gewezen op de toename van de
‘stoutigheyt der papisten bij occasie vande vrede’ en (in 1649) op de moeizame
voortgang van de reformatie in de Meijerij van ’s-Hertogenbosch.
91 Zo diende de Noord-Hollandse synode in 1656 een uitgebreide remonstrantie in bij de
Staten van Holland, om te ageren tegen de vele vrijheden van de ‘Roomschen
mispriesteren’ en tegen alle ‘stourigheyt en exorbitantien van de paepen en
Pausgesinden hier te lande’, tot ondermijning van alle plakkaten daaromtrent, zoals
enkele jaren tevoren in de Grote Vergadering van 1651 nog bevestigd. Tekst
gepubliceerd in: Bijdragen tot de geschiedenis van het Bisdom Haarlem, jrg. 9, 1881,
pp. 329-346. Voor verdere voorbeelden uit de jaren 1650-1681, zie: Van Lommel, ‘Uit
het repertorium der Noord-Hollandsche synoden’. Voorbeelden van die doorgaande,
felle bestrijding geeft ook Abels in zijn artikel: ‘Heiligenhaat en heiligenpraat’, pp. 114-
117. Pollmann en Bergsma (zie hiervoor, noot 66) hebben aangetoond dat felle
geschriften een praktische samenwerking of zelfs hechte vriendschap tussen
andersgelovigen niet in de weg hoefde te staan. Abels wijst erop dat die polemische
geschriften vooral voor de interne gereformeerde consumptie bestemd waren, ter
bevestiging van de eigen morele suprematie tegenover de katholieken. Hij gaat niet in
op de vraag of gereformeerden en katholieken desondanks in de dagelijkse praktijk van
alledag wel goed konden samenwerken.
hoofdstuk 7/ pag. 351