De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

loop van de tijd inderdaad een soort ‘omgangsoecumene’ ontstond, vanaf welk moment
was dat dan het geval?
Bij de behandeling van de positie van de classis Edam binnen de Noord-Hollandse
synode zagen we al dat deze classis iets minder vaak dan gemiddeld de kwestie van de
‘paepsche stoutigheden’ aan de orde stelde, maar dat zij in haar antwoorden niet afweek
van het synodestandpunt in deze. Wel werd daarbij gesignaleerd dat de concrete
voorbeelden van katholieke manifestaties, niet vanuit de classis Edam zelf afkomstig
waren en dat men pas in 1623, als laatste classis een gravamen aan dit onderwerp
wijdde. 92 Bij de behandeling van de tucht, in paragraaf 4.2 en van de reformatie van het
onderwijs, in paragraaf 4.4 bleek dat men desondanks ook al voor die tijd met
katholieken te maken had binnen de eigen classicale regio. Zo kon niet iedere
schoolmeester van ganser harte de acte voor de schoolmeesters ondertekenen omdat de
inhoud daarvan streed met zijn katholieke of in ieder geval niet-gereformeerde
geloofsopvattingen. Dit leidde vanaf de invoering van deze tekenplicht in 1598 en
vooral na de aanscherping ervan in 1619 tot enkele discussies uitmondend in diverse
afzettingen. Alleen in Purmerend leverde dit langdurige problemen met de rector van de
lokale Latijnse school op, maar ook voor hem zou het doek uiteindelijk vallen, zij het
pas in 1636.
Naast de over het algemeen toch vrij geringe problemen met katholieke schoolmeesters,
bleven de klachten over het papisme tot aan het begin van de jaren ’20 van de 17 e eeuw
in de classis beperkt tot die over een enkel lidmaat dat was ‘vervallen’ tot het
katholicisme, zoals een zuster in Edam die alleen afgesneden hoefde te worden als zou
blijken dat ze ter biecht was geweest en het sacrament van de eucharistie had
ontvangen. Zo niet dan mocht men haar om haar onwetendheid verschonen. 93 Het lijkt
er daarom op dat men tot ongeveer 1620-1623 weinig te vrezen had van het
katholicisme binnen de Edamse classis. Illustratief hiervoor is het feit dat op de vraag
naar ‘notabele voorbeelden van licentie der papisten’, op verzoek van de synode gesteld
in de classisvergadering van juni 1606, het enige antwoord luidde dat men niets
gevonden had. 94 In 1618 was Edam bovendien de enige classis die geen gravamina over
paapse stoutigheden indiende. 95
Dit gebeurde pas in 1623 voor het eerst en het is ook vanaf diezelfde tijd dat er
berichten in de acta verschijnen die duiden op een katholieke opmars in de regio. Zo
vroeg Nieuwendam in 1624 om eigen diensten ter plaatse met het oog op de vele
papisten en omdat het voor de oudere gemeenteleden te ver zou zijn om in Zunderdorp
te kerken. De gemeente werden enkele diensten op proef gegund. 96 Enkele maanden
eerder meldde de kerkenraad van Monnickendam dat een lidmaat tot het pausdom was
vervallen. De classis adviseerde om haar, met noeming van naam als onboetvaardig
voor te stellen, aangezien eerdere vermaningen vruchteloos waren gebleken. 97 Een
zelfde lot was twee jaar later een lidmaat uit de Beemster beschoren. Aanvankelijk
maande de classis de kerkenraad om nog wat geduld met de man te hebben, omdat hij
beide geloofsovertuigingen niet wist te onderscheiden, maar uiteindelijk gaf men, om
92 Zie paragraaf 6.3.
93 Acta van de classis Edam, 22.5.1617, 23.4.1618.
94 Acta van de classis Edam, 12.6.1606.
95 Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.10.1618.
96 Acta van de classis Edam, 30.9.1624. Zie verder paragraaf 3.1 (het gedeelte over de
grote herschikkingen in Waterland in de jaren ’20).
97 Acta van de classis Edam, 5.2.1624.
hoofdstuk 7/ pag. 352