De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Hoe loyaal of hoe onafhankelijk stelde Edam zich ondanks of dankzij dit alles op ten
opzichte van de Noord-Hollandse synode? Welke vragen en kwesties werden vanuit
Edam op de synode gebracht? Op welke gebieden stonden classis en synode tegenover
elkaar? En hoe consequent werden synodebesluiten doorgegeven aan de lokale
kerkenraden? Alvorens op deze vragen in te gaan, eerst nog een blik op de
samenstelling van de delegaties die de Edamse classis vertegenwoordigden op de
synodale vergaderingen.
Afgevaardigden vanuit de classis Edam
De synodale acta laten ons voor de jaren tot 1583 wat in de steek: de namen van de
gedelegeerden uit de classes werden tot die tijd in een apart namenregister genoteerd,
dat helaas de tand des tijds niet heeft doorstaan. 36 Vanaf 1583 is men echter afgestapt
van die voor ons ongunstige gewoonte en vormt de opsomming van de namen van alle
aanwezigen het vaste openingsrefrein van iedere vergaderingsverslag, al werd dit in
1585 even vergeten. Tussen 1583 en 1650 vonden 58 gewone vergaderingen plaats, en
drie extra. Bij twee van die drie, in 1598 en 1632, waren alleen predikanten aanwezig en
geen ouderlingen. Bij de derde zoals gezegd alleen vijf predikanten en twee
ouderlingen. Voor 60 van deze 61 vergaderingen weten we dus wie namens de classis
Edam aanwezig waren in de Noord-Hollandse synode, terwijl we ook de namen kennen
van de afgevaardigden naar de synodale vergaderingen van april 1574 en mei 1579 en
van de provinciale synodevergadering van maart 1582.
Vanuit de classis Edam waren dat bij alle gewone synodevergaderingen steeds twee
predikanten en twee ouderlingen 37 aanwezig, hoewel het voor de ouderlingen wel eens
lastig geweest moet zijn om gedurende verschillende dagen huis en haard te verlaten om
elders te kunnen vergaderen. Zo weten we in ieder geval dat ouderling Hendrick
Pietersz van Purmerend het in 1582 na vier dagen welletjes vond. Hij verliet op
maandagavond 19 maart de vergadering van de Provinciale synode die vanaf 15 maart
bijeen was te Haarlem. Goedkeuring voor dit voortijdige vertrek werd door hem wel
gevraagd, maar niet afgewacht, wat hem op een reprimande van de Noord-Hollandse
synode kwam te staan. Vanaf donderdag 22 maart ’s middags werd hij vervangen door
Claes Mathijsz, ouderling vanuit Edam. Deze zou de resterende vijf vergaderdagen bij
wonen. 38 Verder was er in 1583 maar één ouderling vanuit de classis Edam aanwezig 39
36 In de acta van Noord-Hollandse synode van 18.5.1579 wordt vermeld dat de namen van de aanwezige
ouderlingen en predikanten in een apart register werden genoteerd (art. 3). Toch bevatten deze acta in art.
17 wel de namen van de aanwezigen. Ook in de acta van de vergadering van 19.4.1574 zijn de namen
genoteerd. Daarna pas weer in die van 3.5.1583.
37 Uit de namenlijst van de synodevergadering van 19.4.1574 blijkt dat vanuit de classis Edam toen nog
geen ouderlingen waren afgevaardigd. Opvallend genoeg staat bij de aanwezigen naast Bernardus van
Purmerend en Pauwels Pietersz, (van Edam), ook de naam van Laurens Jansz, zonder plaatsaanduiding.
Dit zou de predikant van Monnickendam kunnen zijn, hoewel hij volgens de verschillende
predikantslijsten pas vanaf 1576 werkzaam was in deze stad.
38 Acta van de provinciale synode Holland, gehouden te Haarlem, 15-27.3.1582. Naar deze vergadering
werd vanuit iedere classis één predikant en één ouderling afgevaardigd.
39 Acta van de Noord-Hollandse synode, 3.5.1583. Aan de classis Amsterdam werd in 1588 toegestaan
om een derde predikant af te vaardigen, in plaats van een tweede ouderling, met daarbij de nadrukkelijke
bepaling dat dit voor de toekomst geen gevolgen mocht hebben voor de positie van de ouderlingen binnen
de classisdelegaties (acta 10.5.1588). Diezelfde classis moest in 1597 melden dat de predikant van Weesp
zijn kerkenraad er niet toe had kunnen bewegen een ouderling af te vaardigen, omdat ‘niemant om synder
affaeren wille conde commen’ (acta 17.6.1597). Ook in latere jaren heeft de classis Amsterdam
problemen met absenterende ouderlingen (zie: acta 4.6.1602, 10.6.1603). Vanuit Edam werden dergelijke
problemen niet ingebracht.
hoofdstuk 6/ pag. 301