De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Met de groei van de kerkelijke gemeenten en het aantal kerkdiensten, zullen ook de
collecteopbrengsten toegenomen zijn, want na 1618 meldden zich geen diaconieën meer
die niet in staat waren de eigen armen na behoren te bedienen. Uit een laatste vraag rond
het thema armenzorg blijkt hoezeer de verhouding tussen kerk en overheid op het
gebied van de armenzorg was geëvolueerd in jaren 1572-1630. In 1628 was de classis
van mening dat de armenvoogden geen aalmoezen in de kerk behoorden in te zamelen
ten behoeve van de algemene armen. Terwijl in 1597 in Oosthuizen, de kerkelijke
armenzorg met veel voorzichtigheid naast en vooral niet ten koste van de burgerlijke
werd geïntroduceerd, adviseerde men nu aan Warder om de collecten door burgerlijke
armenvoogden uit de kerkdiensten te weren. 142
Reformatie van het onderwijs?
Als toezichthouder op de gemeenten was de classis ook belast met het opzicht op de
verbreiding van de ware leer. Dit kreeg allereerst gestalte via het opzicht op de
predikanten en via de creatie van nieuwe predikantsplaatsen in steeds meer gemeenten,
zodat meer en meer dorpelingen, jong en oud in de eigen woonplaats naar de
verkondiging van die ware leer konden luisteren, en voorts via de inzet voor de
reformatie van het onderwijs en het opzicht op de schoolmeesters. Het waren immers de
onderwijzers die in de woorden van Van Deursen de kinderen “de eerste beginselen van
de christelijke religie” bijbrachten en niet de predikanten. 143
Tot 1598 was er van overheidswege geen duidelijke orde gesteld op het onderwijs,
hoewel de classes dit, via gravamina keer op keer onder de aandacht van de Noord-
Hollandse synode brachten, waarna de synode op haar beurt dit steeds opnieuw bepleitte
bij de Staten van Holland. 144 Zo vroeg de classis Edam in 1596 in een gravamen dat de
scholen ‘versien mochten werden met geschickten schoolmeesteren, die de suyvere
leere des evangeliums toestaen’ aangezien men ervoer dat vele scholen op het platteland
werden geleid door schoolmeesters die niet de ware religie waren toegedaan en derhalve
ongeschikt om ‘de jonge juecht (..) in fondamenten der christelicke leere (en) goede
seeden (..) bequamelyck’ te onderwijzen. In een adem door werd ervoor gepleit ook
goed opzicht te houden op de schoolboeken om te voorkomen dat de schooljeugd via
die boeken geïnfecteerd zou worden met doperse of andere leerstellig onzuivere
opvattingen. Deze misstanden dienden zowel via de Staten van Holland als via de lokale
magistraten bestreden te worden, vond ook de Noord-Hollandse synode. Verbetering
van de salarissen gold daarbij als een van de middelen om de dorpen ook daadwerkelijk
te kunnen voorzien van ‘geschickte en well gequalifficeerde’ onderwijzers. Dat salaris
was op dat moment in de dorpen nog zo laag, dat een schoolmeester er onmogelijk van
kon leven. 145
Al deze inspanningen hadden in zoverre resultaat dat in 1598 door de Staten van
Holland aan de classes permissie werd verleend om voortaan alle schoolmeesters via de
142 Acta van de classis Edam, 5.6.1628.
143 Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, 161-163; ook zo uitgesproken door de classis Edam in 1619
nav. een gravamen ingediend door de classis Haarlem; acta van de classis Edam, 19.8.1619.
144 Acta van de classis Edam, bijvoorbeeld: 8.6.1593 (het aannemen van allerlei ongeschikte
schoolmeesters, aanpakken via de Staten van Holland); 24.7.1595 (aandringen bij de Staten van Holland
om goede orde te stellen op de scholen); 13.5.1596 (idem). Acta van de Noord-Hollandse synode:
7.6.1594: via de overheden van de steden bij de Gecommitteerde Raden aandringen op het weren van
misstanden op de scholen en op verbetering van de salarissen van de onderwijzers.
145 Acta van de Noord-Hollandse synode 17.6.1596; acta van de classis Edam, 13.5.1596.
hoofdstuk 4/ pag. 212