De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Nauwelijks een jaar later wordt de komst gemeld van een tweede ‘priester vande
papisten’, mr. Jacob Olij, zonder dat duidelijk wordt of ook hij zich aan die plakkaten
wenste te onderwerpen. 148 Vanaf dat moment beschikten de katholieken dus ook in
Monnickendam over hun eigen voorgangers. Iets waar we in de kerkenraadsacta niets
over lezen. De lokale overheid, vanaf de wetverzetting in 1619 voorzien van sterkere
personele banden met de kerkenraad 149 , maakte zich al met al heel wat drukker over het
katholicisme dan de kerkenraad!
De balans opmakend kan gesteld worden dat men binnen de classis Edam, anders dan in
de andere Noord-Hollandse classes, pas na 1620 en vooral na 1630 echt te maken had
met het weer opbloeiende katholicisme. Vóór die tijd bleven de kwesties met papisten
beperkt tot een enkel lidmaat en een paar schoolmeesters. Na 1630 kwamen vanuit
steeds meer plaatsen berichten over katholieke bijeenkomsten. Soms als argument in
een beroepingsprocedure, vaker omdat de lokale overheden in ieder geval in de drie
steden en in de nieuwe polders, weliswaar hun best deden om het katholieke tij te keren,
maar daarbij doorgaans op een weinig actieve rechtelijke macht stuitten.
19.10.1641.
148 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 17.9.1641, 21.9.1641, 19.10.1641, 13.5.1642.
Mr. Jacob Oly werd volgens Driessen, in 1632 als emeritus-pastoor van Monnickendam
belast met het opzicht over Ilpendam, tot dat daar een ander zou zijn aangesteld.
Driessen, ‘Waterland IV. De parochie Ilpendam’, pp. 161-163. Hij zal in dat geval in
1642 hoog bejaard geweest zijn. De katholieken in Monnickendam hebben
waarschijnlijk niet erg aan de weg getimmerd, getuige de rapportage van P. Teding van
Berckhout, baljuw van Waterland in 1654. Hij noteerde over Monnickendam: ‘Wat
aengaet de exercitie van de roomse Religie binnen de stadt (zij) geschiet in alle
stillicheijt ende sedicheyt’. Tekst opgenomen in: Bijdragen tot de geschiedenis van het
bisdom Haarlem, jrg. 9, 1881, pp. 19-20.
149 Vanuit de vroedschapsnotulen kennen we de namen van vroedschapsleden en
burgemeesters voor de jaren 1579-1595, 1609-1616, 1623-1650. Uit de
kerkenraadsnotulen weten we wie van 1600 – 1650 de functies van ouderling en/ of
diaken vervulden. Al deze functionarissen werden voor het leven benoemd. In 1600 was
slechts één van de 21vroedschapsleden tevens ouderling, in 1609 was geen enkel
vroedschaplid ook actief in de kerkenraad en in 1616 was de kerkelijke invloed beperkt
tot twee personen die naast vroedschaplid ook ouderling of diaken waren. Hoe anders
was dit in 1623: van de 21 vroedschapsleden waren er 4 tevens ouderling en 5 tevens
diaken. De kerkenraad bestond in deze jaren steeds uit 8 ouderlingen en 8 diakenen. Zij
hadden bij toerbeurt dienst: ieder jaar deden 4 ouderlingen en 4 diakenen het werk. In de
jaren na 1623 bleef er steeds een grote overlap tussen vroedschap en met name de
diaconie: 5 tot 7 van de 8 diakenen waren ook lid van de vroedschap. De overlap tussen
vroedschap en ouderlingenbank werd in de loop van de jaren echter kleiner: van 5 in
1622 tot 2 van de 8 in 1645 en verder. Dit komt vooral omdat de kerkenraad overleden
ouderlingen niet verving door lidmaten die tevens vroedschaplid waren. Men streefde
vanuit de kerkenraad dus niet naar het vasthouden van die grote overlapping tussen
ouderlingenbank en vroedschap, maar wel naar een blijvende combinatie van functies
tussen diakenen en vroedschapsleden. Alle jaren tussen 1622 en 1650 waren 7 tot 10
kerkenraadsleden tevens lid van de vroedschap, maar het accent verschoof daarbij dus
van de ouderlingen naar de diakenen.
hoofdstuk 7/ pag. 363