De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

eeldenstormen aanwezig was. 280 Ook in Delft sneuvelden beelden in 1566 en ook voor
deze gemeente geldt dat hier al enkele jaren voor dien de fundamenten voor een
gereformeerde gemeente waren gelegd. Geïnspireerd door de hagenpreken van Pieter
Gabrielsz en de ontwikkelingen in Antwerpen, eiste men ook hier met geweld eigen,
gezuiverde kerkgebouwen op, wat uiteindelijk resulteerde in de beschikbaarstelling van
het minderbroederklooster voor gereformeerde diensten. 281
De mate van organisatie en daarmee het zelfbewustzijn van de lokale gereformeerde
leiders was dus van doorslaggevend belang bij het opeisen van een eigen kerkgebouw
en in het verlengde daarvan het met geweld zuiveren van dat gebouw. Processen die
versterkt konden worden door economische factoren, met als gevolg dat ook de
kerkenraden door de feitelijke gebeurtenissen konden worden overvallen. 282
In Monnickendam, Purmerend en de dorpen in de Zeevang en Waterland, was, mede
door de doopsgezinde concurrentie van een dergelijk krachtig gereformeerd bewustzijn
geen sprake in het najaar van 1566, zodat hier nergens met geweld een kerk werd
toegeëigend en alle beelden in tact bleven. En zelfs in Edam was de gereformeerde
gemeente in de maanden tussen augustus 1566 en mei 1567 nog niet sterk genoeg om
een kerkgebouw te eisen én te krijgen.
280 Vis, Jan Arentsz de mandenmaker van Alkmaar, pp. 67-75
281 Net als in Amsterdam moest ook in Delft het minderbroederklooster er aan geloven. De
minderbroeders hadden zich zeer gehaat gemaakt bij de hervormingsgezinden door hun voortdurende
preken tegen de nieuwe leer en door geruchten dat zij de inquisitie steunden. Een economische crisis
wakkerde bovendien de volkswoede aan, waarbij alle agressie zich tegen dit klooster richtte. Abels,
Wouters, Nieuw en ongezien, dl. 1, pp. 40-44.
282 Zie ook Duke, Reformation and Revolt, pp. 134-137. Duke wijst op veelzijdigheid van het fenomeen
beeldenstorm en op het feit dat de verschillende deelnemers door verschillende motieven werden geleid.
Hij gaat daarbij voorbij aan de eventuele aanwezigheid van doopsgezinden als medebepalende factor voor
de mate waarin gereformeerden met succes de religieuze onvrede wisten te kanaliseren.
hoofdstuk 1/ pag. 69