De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

etreffende predikant ondervraagd. Zo blijkt uit klachten van Ransdorp, dat ds. Tyaeus
de kerkenraad alleen na veel aandrang van kerkenraadzijde bijeen riep. 126
Ook ten aanzien van het weren van afwijkende procedures aangaande de tweejaarlijkse
vernieuwing van de kerkenraad valt de classicale passiviteit op. Zo kon Monnickendam
van 1600 (en mogelijk reeds vanaf 1587) tot 1651 127 haar ouderlingen en diakenen
steeds voor het leven benoemen, zonder dat daar ooit een classicaal woord aan vuil
gemaakt werd. Vanuit Edamse kerkenraadsacta weten we dat ook daar de kerkordelijke
procedures ten aanzien van de kerkenraadsverkiezingen een tijd lang niet waren
nageleefd. 128 Toch vinden we in de classicale acta hierover geen enkele mededeling.
Kortom: zolang de classis geen vragen of opmerkingen bereikten vanuit de gemeente
over het functioneren van de lokale organisatie, was dit geen onderwerp waar de classis
zich mee bezighield.
Ging de classis er dan van uit dat geen bericht ook goed bericht was? Waarschijnlijk
vormt dit, samen met de antihiërarchische structuur van de gereformeerde kerk, de
verklaring voor de classicale terughoudendheid. De spaarzame klachten laten zien dat
een kerkenraad zijn taken toch niet zomaar kon verwaarlozen. Zo werd in 1609, naar
aanleiding van klachten van enkele mannelijke lidmaten, de gehele kerkenraad van
Broek in Waterland door de classis afgezet. Deze medestanders van de ontslagen ds.
Aemilius hadden door hun partijkeuze veel aanstoot gegeven en waren, ondanks alle
classicale vermaningen niet bereid tot een volledige schuldbekentenis. 129
Voorts zijn diverse voorbeelden uit de acta te halen van vacante gemeenten, die
classisassistentie inriepen om de tweejaarlijkse verkiezingen doorgang te laten vinden.
Onherkozen blijven zitten zou immers het aanzien van de kerkenraad kunnen schaden. 130
Echte functie-eisen voor ambtsdragers worden door de classis nergens met zoveel
woorden geformuleerd, maar duidelijk is dat het moest gaan om mannen met gezag, van
goede naam en faam. 131 Zo stemde de classis in 1601 in met een gravamen van de
126
Acta van de classis Edam, 26.9.1622.
127
Kerkenraadsnotulen Monnickendam 9.1.1600: ‘Seeckere articulen, vervattende een kerckenraetsorden,
met gemeen advijs der broederen des kerckenraets geconcipiëert door Samuelem Bartholdi, ende bij allen
ingewillicht’; ook opgenomen in Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, bijlage III, pp. 375-378. De
benoeming voor het leven staat verwoord in artikel 2. Op 24.4.1650 stemde de kerkenraad in met het
voorstel om voortaan te komen tot een jaarlijkse vernieuwing van de halve kerkenraad. In het verlengde
daarvan werd op 11.12.1650 het aantal ouderlingen en diakenen van 8 naar 6 teruggebracht en werd
bepaald, dat met ingang van 1651 de helft van die 6 ouderlingen en die helft van de 6 diakenen aftredend
was en dat men pas na 2 jaar rust herkozen mocht worden. Volgens diezelfde kerkenraadsnotulen van
11.12.1650, zou de gemeente al op 8 maart 1587 ingestemd hebben met de afschaffing van de jaarlijkse
vernieuwing van de kerkenraad. Een bepaling waar ook in 1600 naar verwezen werd. De overgeleverde
notulen starten pas in 1599, zodat niet is na te gaan hoe de kerkenraadsverkiezing tussen 1587 en 1599
verliep. De synode van Emden bepaalde 1571 dat ambtsdragers voor twee jaar moesten worden benoemd
(art. 15), maar liet daarbij de vrijheid aan de kerken om dat eventueel te verlengen of te bekorten. De
gedachten gingen daarbij echter vooral uit naar kerken ‘die onder ’t Cruys sitten’. Dit werd ook zo ook
herhaald door de nationale synode van Dordrecht, 1578, art. 13.
128
Kerkenraadsnotulen Edam, 12.3.1595, 27.3.1595. Uit de kerkenraadsnotulen van Edam en Purmerend
blijkt dat in beide steden de kerkenraad tweejaarlijks nieuwe ambtsdragers koos en de gekozenen voorstelde
aan de kerkelijke gemeente. Gedurende de hier onderzochte periode werd nimmer met dubbeltallen gewerkt.
129
Acta van de classis Edam, 12.11.1608, 30.3.1609, 21.4.1609, 12.5.1609, 1.6.1609.
130
Acta van de classis Edam, 4.12.1623 (Purmerend); 20.4.1648 (Middelie/ Kwadijk); 3.7.1649
(Ransdorp).
131
Acta van de classis Edam, 26.3.1601, naar aanleiding van een preek van ds. Schagen van Purmerend,
onder verwijzing naar 1 Tim. 3; zie ook Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 2, 84-92. Voor een
uitgebreide beschrijving van de synodale bepalingen ten aanzien van het ouderlingen- en diakenambt, de
wijze van verkiezing en de (indirecte) functie-eisen die aan ouderlingen en diakenen werden gesteld, zie:
hoofdstuk 4/ pag. 209