De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

maal) en ds. Staphorstius (acht maal) reisden beduidend vaker af naar de synodale
vergaderingen. Zij deelden deze eer dus met hun Monnickendamse collega Bartholdi en
met diens voorganger Laurens Jansz (vijf maal gerekend vanaf 1584). 274
Anders dan de nationale synode van Den Haag in 1586 voorschreef 275 , had men in de
classis Edam geen behoefte aan visitatoren om opzicht op de kerkelijke gemeenten te
houden. Omdat de synode van Dordrecht in 1619 wederom aandrong op het aanstellen
van opzichters, heeft men toch enkele jaren visitatoren benoemd en wel van 1622 tot en
met 1626. Daarna verdween deze functionaris uit de acta. In 1623 viel de keuze op ds.
Johannes Bruno van Monnickendam en op ds. Staphorstius van Edam, in de andere vier
jaar werden ds. De Roo van Edam en ds. Gartsz van Zuiderwoude met deze taak
belast. 276 In het volgende hoofdstuk zal beschreven of en hoe de classis de vinger aan de
pols hield op lokaal kerkelijk niveau.
Alles overziende heeft de classis Edam het verdelen van de classicale taken in het
algemeen niet gebruikt als instrument om de betrokkenheid van de verschillende
predikanten bij de classicale aangelegenheden te vergroten. Alleen de functie van
examinator is gedurende korte tijd ingezet als leerinstrument voor jonge, onervaren
predikanten, terwijl dankzij het roulerende voorzitterschap wellicht meer voorgangers
zich verplicht voelden te verschijnen, dan anders het geval geweest zou zijn. Voor het
overige geldt dat bij het inzetten van dorpspredikanten vooral gelet werd op
classisbezoek, reistijd en ervaring. Absenten werden weliswaar regelmatig vermaand,
maar verder werd er niet echt met hen gerekend als het op het verdelen van taken
aankwam.
Omdat de stadspredikanten wel altijd acte de présence gaven op de vergaderingen én
veelal op ruime ervaring als predikant konden bogen, werden vooral zij belast met de
functie van scriba, oecumenus, wintergedeputeerde, examinator en visitator. Daarbij
was het aandeel van de Edammers ongeveer even groot als dat van de predikanten uit
Monnickendam en Purmerend samen. De aanwezigheid van drie ongeveer even grote
stadjes binnen de classis Edam, zorgde er daarbij wel voor dat het Edamse overwicht
minder groot was, dan in classes waarin één stad domineerde. 277 De inbreng vanuit de
dorpen varieerde veel sterker dan die vanuit de steden, maar de invloed van bepaalde
dorpspredikanten mag beslist niet onderschat worden.
In de classicale delegaties naar de synodevergaderingen, hielden de stads- en
dorpspredikanten elkaar kwantitatief iets beter in evenwicht 278 . Dit kan te maken hebben
274
De ouderlingen kwamen in hoofdzaak vanuit de steden: 39% vanuit Edam, 23% vanuit
Monnickendam, 23% vanuit Purmerend en 15% vanuit de dorpen. Zunderdorp en Broek in Waterland
maakten een enkele maal wel via een ouderling deel uit van een classisdelegatie. Zie verder hoofdstuk 6
over de samenstelling van de delegaties en de inbreng vanuit de classis Edam in de synodale
vergaderingen.
275
Zie paragraaf 2.3.
276
Zie verder paragraaf 4.4.
277
Bijvoorbeeld in de classis Haarlem, waar de Haarlemse kerkenraad en de predikanten hun kerk
allereerst als stadskerk beschouwden. “Hun trots op haar autonomie bleek uit de houding van de
Haarlemse kerk in de classis, waarin de stadskerk toonde zich boven de dorpskerken verheven te voelen.”
Spaans, Haarlem na de Reformatie, p. 224. Iets soortgelijks constateren Abels en Wouters voor de positie
van Delft in de classis Delft en Delfland. De gemeente Delft speelde als primus inter pares een grote rol
binnen het classicale leven, maar handelde zeer autonoom waar het haar eigen zaken aanging, Nieuw en
Ongezien, dl 1, pp. 137-140. Ook de stad Dordrecht handelde zo, binnen de naar haar genoemde classis.
Tukker, De classis Dordrecht, pp. 62-63.
278
Zie verder paragraaf 6.1.
hoofdstuk 3/ pag. 179