De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Hierna verdween het onderwerp tot 1641 van de synodale agenda. In 1644 stuurden de
synodale gedeputeerden een brief aan alle classes van Noord-Holland met als voorstel
om te pleiten voor een nieuwe traktementsverhoging voor de predikanten in de kleine
steden en op het platteland. Via de predikanten van de steden werden daarop de
gecommitteerde raadsheren uit de steden benaderd. Net als in 1624-1625 was ook nu
sprake van ‘dure ende kostelijcke tijden’. 142 De inspanningen hadden ditmaal niet het
gewenste effect: de heren van Edam en Medemblik hielden de verhoging jarenlang
tegen, ondanks alle pogingen van classis- en synodewege om hen op andere gedachten
te brengen. Het lijkt erop dat de classis Edam deze bui al zag hangen in 1645, toen als
reactie op een gravamen van Amsterdam werd genoteerd: laten we doen wat we kunnen,
maar de geboden verhoging niet versmaden. 143
Niet alleen voor de predikantstraktementen deed de classis een beroep op de synodale
inzet, maar ook voor de financiële verzorging van predikantsweduwen en –wezen. 144
Daarnaast werd van de synode verwacht, bij of via de Staten van Holland de verdere
kerkelijke belangen te behartigen zoals het laten bekrachtigen van de opeenvolgende
kerkorden 145 vastgesteld door de nationale synoden en het toestaan van synodale
vergaderingen. Op haar beurt schakelde de synode, via de classes de stedelijke
predikanten en kerkenraden in bij het bepleiten van die kerkelijke belangen bij de leden
van de Gecommitteerde Raden.
Classis en synode wisten elkaar dus te vinden bij de behartiging van de kerkelijke
belangen bij de wereldlijke overheden. Op dit punt deden zich geen echte
142 Vanuit de classis Amsterdam werd in 1641 via een gravamen gepleit voor verhoging van de
traktementen in verband met de dure tijden. Acta van de Noord-Hollandse synode, 13.8.1641 (art. 56).
Deze duurte zal het gevolg zijn geweest van de Dertigjarige oorlog die grote weerslag had op de
Oostzeehandel en daarmee op de import van graan, zout en hout uit dit gebied. Zo schroefde de Deense
koning de toltarieven in de Sont steeds verder op. Hierdoor verhoogde hij zijn inkomsten in de jaren
1637-1639 van 229.000 rijksdaalders naar 616.000 rijksdaalders. De Hollanders straften via intimidatie
dit machtsmisbruik af in 1645. Over de Hollandse economie: zie Van Tielhof, ‘Een open economie in
voor- en tegenspoed’. Van een economische teruggang was in de jaren tot 1650 nog geen sprake in het
Noorderkwartier, al kon dit wel per stad en streek wat verschillen. Van der Woude dateert de grote
demografische achteruitgang, als gevolg van de malaise die bijna alle economische sectoren trof, vooral
na 1650-1660. Van der Woude, Het Noorderkwartier, pp. 100-120, 144-162, 168-174.
143 Acta van de classis Edam, 13.10.1642 (verhogingen recommanderen waar maar kan, ook voor de
predikanten van de kleine steden); 8.8.1644 ( nieuwe signalen over een dure tijd); 2.8.1645 ( Edamse
bedenkingen); 2.8.1649 (blijven pleiten voor verhoging). Acta van de Noord-Hollandse synode,
16.8.1644 ( nieuwe verhoging lukt nog niet); 12.8.1647 (enkele leden liggen dwars); 9.8.1649 (Edam en
Medemblik liggen dwars, weinig hoop op positieve ontwikkelingen). In de vroedschapsnotulen van Edam
lezen we dat men niet als ‘difficiel’ te boek wil staan, maar wel eerst wil weten op welke wijze die
traktementsverhogingen gefinancierd zullen worden: 16.11.1648. Dit naar aanleiding van een bezoek van
een classisdelegatie aan de vroedschap. Op 17.8.1649 volgde een bezoek een vijf man sterke delegatie
vanuit de Noord-Hollandse synode, op dat moment vergaderend te Edam, eveneens zonder resultaat.
144 Het gaat daarbij om pleidooien vanuit de classis, ondersteund door de synode, voor verhoging van het
weduwetraktement in het algemeen, niet om speciale gevallen. Zie bijv: acta van de classis Edam,
2.8.1627, 6.9.1627, 29.10.1634, 10.9.1635, 29.10.1635, 2.5.1639.
145 Zie bijv: acta van de classis Edam, 21.6.1621, 6.8.1621 (de Staten van Holland willen overleggen met
de synode gedeputeerden en gedeputeerden vanuit de classes over de kerkorde). De acta van de Noord-
Hollandse synode brengen de synodale inspanningen op dit punt goed in beeld. Zie bijv: 2.6.1586 (art. 17:
sommige steden hebben bezwaren tegen de kerkorde van Middelburg, waardoor deze niet algemeen
wordt ingevoerd. Zijne excellentie zal gevraagd worden dit alsnog te doen). 25.8.1620 (diverse gravamina
ingediend o.a. door de classis Edam, waarin gepleit wordt voor de spoedige autorisatie van de kerkorde
van Dordrecht). In de jaren daarna worden deze gravamina herhaald en wordt keer op keer gerapporteerd
over de vergeefse inspanningen van de synodegedeputeerden op dit punt. Na 11.8.1627 verdwijnt dit
thema uit de synodale acta.
hoofdstuk 6/ pag. 330