De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Vastenavond was en bleef dus een feest dat zich niet echt liet verbieden, al werden de
excessen wel door de overheden bestreden, in Purmerend al in 1624, in Monnickendam
in ieder geval rond 1639.
Als we op de keuren afgaan, kwamen allerlei volksgebruiken rond Pinksteren pas in de
jaren ’30 en ’40 opnieuw of voor het eerst naar boven. Zo verbood men in Purmerend in
1636 het ‘mette pincxterbloem gaen ofte singen langs de straten’ en twee jaar later het
‘luijelacken (..) tegen pincxteravont noch te geenenl. tijde vanden jaere’. Beide
bepalingen zijn als latere toevoegingen te vinden in een keur van 1634. 156 In geen
enkele eerdere keur vinden we dergelijke verwijzingen naar Pinkstergebruiken.
In Monnickendam was het gaan met de Pinksterbloem in ieder geval vanaf 1639
verboden en als laatste in deze rij kwam Edam met een verbod in 1646. Het ging hierbij
om het ’behangen vande kinderen met gout, zilverwerck ende andere versierselen ende
’t omdragen ende omleijden vande jonge kinderen mettet selve’. 157 Zo lezen we in de
Edamse keur. Monnickendam voegde daar nog het dragen van ‘kransen, kroonhoeden
ofte andere diergelijcke mallicheden’ aan toe. 158 Ook verbood Monnickendam aan de
huwbare jongeren om in de nacht voor Pinksteren te ‘comen ten huijse van haer
meesters ofte vrous nochte aen eenige huijsen omme malcanderen op te wecken ofte
cloppen’ voor ’s morgens 4 uur. 159 Luilakken lijkt zo op een vorm van nachtvrijen, zoals
ook het rondgaan met de Pinksterbloem of Pinksterbruid alles te maken had met
vruchtbaarheidsrituelen. Zo zijn het heden ten dage in het Twentse Borne nog steeds de
mooiste meisjes die worden omhangen met bloemenkransen en versierselen om zo langs
de huizen geleid te worden door de andere kinderen. Al zingend en dansend wordt geld,
snoep en fruit opgehaald. 160
Deze vormen van jeugdcultuur werden door de overheden van achtereenvolgens
Purmerend, Monnickendam en Edam verboden. Dit gebeurde vooral vanwege hun
losbandige en ordeverstorende karakter, maar mogelijk ook om de katholieke en zelfs
deels heidense oorsprong van deze gebruiken. In de verschillende kerkelijke bronnen
vinden we geen verwijzingen naar deze Pinksterrituelen, tenzij ook op deze gebruiken
werden geduid wanneer men sprak over katholieke ‘superstitiën’.
Andere volksgebruiken komen maar sporadisch aan de orde, zodat het te ver gaat om
daar uitgebreid op in te gaan. Het beeld is inmiddels duidelijk: het waren vooral de
lokale overheden die via het uitvaardigen van keuren bepaalde volksgebruiken aan
banden legden. Het ging daarbij vooral om volksgebruiken met een katholieke inslag
die in de jaren ’30 en ’40 opnieuw of voor het eerst opkwamen, samen met het
hernieuwd ontluiken van het katholicisme. Niet toevallig was het Purmerend dat de
eerste en meest uitgebreide maatregelen nam, vanaf 1624, terwijl juist ook in de
Purmerendse keuren bij de argumentatie de meeste verwijzingen naar Gods geboden te
vinden zijn. Edam en Monnickendam lag de nadruk veeleer op het ordeverstorend
karakter van de gebruiken.
156 Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 2.6.1634.
157 Oud Archief Edam, inv. nr 44A, 19.5.1646.
158 Oud Archief Monnickendam, inv. nr. 62, f. 114.
159 Oud Archief Monnickendam, inv. nr. 62, f. 113.
160 Een beschrijving van dit ritueel in Borne is o.m. te vinden in de Kids Gids Nederland, p. 292. Zie ook
www.katholieknederland.nl.
hoofdstuk 8/ pag. 422