De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

wechvoeren’, het maken van testamenten ten faveure van de katholieke kerk, het
‘vuytsenden van de kinderen ende studenten in de scholen der Jesuyten ende Paepsche
academien’, en over de toename van katholieke scholen in de vorm van ‘bijscholen int
particulier gehouden (waar) de jeucht de Pauselycke superstitien van jongs op werden
ingescerpt’. 76 De katholieken hadden de ruimte hun geboden door Bestand en
Bestandstwisten weten uit te buiten, tot groot verdriet van de zich hervindende
gereformeerde kerk. 77 Via de Staten van Holland probeerde de synode het tij te keren,
maar met weinig beter resultaat dan in de jaren vóór het Bestand. Direct in 1619 werd
het gros van bovenstaande klachten herhaald, aangevuld met die over ‘superstieuse’
gebruiken als het luiden van klokken op bepaalde tijdstippen, over het plaatsen van
kruizen op de graven, het bidden op de graven en over het laten uitdragen door vrouwen
van in het kraambed gestorven vrouwen. 78
In het totaal werden in de synodevergaderingen tussen 1592 en 1650, 121 gravamina
ingediend over het papisme. Alleen in de jaren 1597, 1599-1604, 1607, 1630 en 1632
ontbraken dergelijke gravamina, maar werd in de vergadering meestal wel gesproken
over de stand van zaken met betrekking tot de strijd tegen de paapse ‘stoutigheden’. Dat
alle hieruit volgende verzoeken aan het adres van de overheden maar weinig effect
sorteerden, moge blijken uit het feit dat vanaf 1621 door veel classes gevraagd werd om
het afhandelen van de oude, nog openstaande gravamina met name die over de
‘paepsche superstitien’. Vooral vanaf 1635 is een sterke toename te zien van dit soort
gravamina.
De vele klachten over de lakse houding van schouten en baljuws, waardoor de controle
op de naleving van de plakkaten ten achter bleef, leidden in 1629 tot de belofte van de
Staten van Holland om die plakkaten te herzien. Dit gebeurde in 1631 ook metterdaad. 79
Hiermee kwam echter geen einde aan de problemen, want al in 1632 constateerde de
synode dat de ‘papistische exorbitantien, in dese quartieren, beijde inde steden ende
dorpen dapperlycken toenemen (..) zonder dat hun de officieren daer tegen quijten’. 80
De vele aangedragen voorbeelden hadden tot gevolg dat de Staten van Holland alle
gerechtsdienaren op hun plichten in deze wezen, blijkens de rapportage daarover in de
76 Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.10.1618.
77 Voor een overzicht van de wederopbouw van de katholieke kerkelijke organisatie in
het gebied van de Hollandse Zending, en het groeiende katholieke zelfbewustzijn, zie
bijvoorbeeld: Frijhoff, Spies, 1650, bevochten eendracht, pp. 375-383, 386-391 en
Selderhuis, Handboek Nederlandse Kerkgeschiedenis, pp. 441-462. Binnen de classis
Delft en Delfland wisten de katholieken vooral op het platteland te profiteren van de
grotere vrijheid die verdeeldheid in gereformeerde kring hen bood. In de stad Delft
leidde de Bestandstwisten juist tot een verscherpte vervolging van andersdenkenden.
Abels, Wouters, Nieuw en Ongezien, dl 2, pp. 133-142.
78 Acta van de Noord-Hollandse synode, 27.8.1619.
79 Acta van de Noord-Hollandse synode 20.8.1629, 19.8.1631; Voor een voorbeeld van
de rekwesten, die namens de Noord-Hollandse synode aan de Staten van Holland
werden gestuurd: de tekst van een rekwest uit 1627, met het verzoek de katholieke
opmars te stuiten, is opgenomen in: Bijdragen tot de geschiedenis van het Bisdom
Haarlem, jrg. 6, 1878, pp. 191-193. Dit rekwest was onder meer door Samuel Bartholdi,
als synodegedeputeerde, ondertekend en werd door de Staten doorgestuurd naar het Hof
van Holland ter beoordeling.
80 Acta van de Noord-Hollandse synode, 17.8.1632.
hoofdstuk 7/ pag. 348