De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

egin de jaren ’40 over hun eigen voorgangers en samenkomstplaatsen te kunnen
beschikken.
7.3. De omgang met doopsgezinden 156
Zoals beschreven in het eerste hoofdstuk kende de doperse stroming al vanaf de jaren
’30 van de 16 e eeuw een duidelijke aanhang binnen de regio van de classis Edam en
vormden de dopersen in de jaren ’60 van de 16 e eeuw een geduchte concurrent voor de
prille gereformeerde kernen. In dorpen als Middelie, Ransdorp en Zunderdorp had men
geen oor voor het calvinistische geluid, omdat alle onvrede met de katholieke kerk op
dat moment gekanaliseerd was in doperse richting. Van beide kanten lieten de
voorgangers zich niet onbetuigd in het bekritiseren van elkaar om zo de onderlinge
verschillen te verduidelijken. Hoe ging men door de jaren heen op synodaal, classicaal
en lokaal niveau om met deze protestantse concurrent en met welk resultaat?
De synodale strijdwijze
De vroegste nationale en provinciale synoden ondersteunden alle pogingen om in woord
en geschrift de verschillen tussen de gereformeerde en de doperse leer te verduidelijken,
ook al omdat van overheidswege geen steun te verwachten was bij het onderdrukken
van deze geloofsrichting, zoals Abels en Wouters terecht noteren. 157 Het waren immers
medestanders in het verzet tegen de Spanjaarden. Zo beantwoordde de nationale synode
van Dordrecht in 1578 de vraag naar de wijze hoe men de ‘toenemenden
Wederdooperen te ghemoete gaen sal’ als volgt. Ten eerste zullen de predikanten de
verschillen in opvattingen steeds opnieuw en zo duidelijk mogelijk moeten uitleggen
aan hun gemeenteleden. Ten tweede zullen zij hun gemeenteleden tot een voorbeeldige
levenswandel vermanen én hen daarbij zelf het goede voorbeeld geven, teneinde de
doperse kritiek voor te zijn. Ten derde zal men via getrouw huisbezoek de band met de
woorden van Van Deursen, het vanaf dat moment “voor alle partijen aangenamer de
katholieken verder met rust te laten.” Van Deursen, Een dorp in de polder, pp. 95-99.
156 In de synodale en classicale acta worden vele aanduidingen door elkaar gebruikt. Zo
sprak men wisselend over wederdopers, anabaptisten, mennisten, dopersen,
doopsgezinden en mennonieten, zonder dat duidelijk is waarom men de ene keer voor
de ene en de andere keer juist voor een andere term koos. Alleen aan het eind van de
hier onderzochte periode hanteerden zowel classis als synode vooral de term
mennonieten. In deze analyse zullen de verschillende termen eveneens door elkaar
gebruikt worden.
157 Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 2, pp. 155-157. Predikanten konden de
overheden hooguit vermanen niemand aan te stellen, dan zij die ‘wettelicke sweeren der
overheijt ghehoorsaem te sijn’, zo stelde de Provinciale synode van Dordrecht in 1574
op een vraag vanuit Walcheren. Verder werd door deze vergadering gewezen op het
gevaar van het lezen van ketterse boeken en op de noodzaak de valse leer uit te roeien,
juist door het lezen van die boeken af te manen, vanaf de kansel en tijdens
huisbezoeken. Acta van de provinciale synode van Dordrecht, 1574 (uitgave Rutgers, p.
132, 146).
hoofdstuk 7/ pag. 366