De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Zetten we de cijfers op een rijtje dan wordt het stedelijke overwicht in de classicale
delegaties nog wat beter zichtbaar:
Gedelegeerden
afkomstig uit de stad
versus gedelegeerden
afkomstig uit een van
de dorpen
Totaal: 58 45
Absoluut: 100%
hoofdstuk 6/ pag. 303
alle 4
afkomstig
vanuit de
steden
19 x
(32,8%)
3 vanuit
de
steden, 1
vanuit
een dorp
24 x
(41,4%)
2 vanuit de
steden, 2
vanuit een
dorp
13 x
(22,4%)
1 vanuit een
van de
steden, 3
vanuit de
dorpen
1 x
(1,7%)
alle 4
afkomstig uit
de dorpen
1 x
(1,7%)
In slechts iets meer dan een kwart van alle delegaties waren de dorpen dus evenredig of
meer dan evenredig vertegenwoordigd. 46 Dit was vooral het geval in de jaren tot ca.
1600 en in de jaren na 1643. Jaren waarin de kerkenraden van Edam, Monnickendam en
Purmerend de handen vol hadden aan interne problemen of waarin sprake was van grote
fluctuaties in het stedelijke predikantenbestand. De inbreng van de ouderlingen vanuit
de plattelandsgemeenten was nog geringer dan die van de plattelandspredikanten. Tot en
met 1608 maakte 13 maal een dorpsouderling deel uit van de classisdelegatie, daarna
nog maar drie maal.
Zowel voor de stads- als voor de dorpspredikanten geldt dat het in het algemeen om
trouwe classisgangers ging, meestal gecombineerd met een flink aantal ambtsjaren. 47 De
classis koos voor mannen van gewicht van wie een grote vertrouwdheid én instemming
met de classicale standpunten verwacht mocht worden. Blijkbaar vond men dit
belangrijker dan een evenredige vertegenwoordiging vanuit de steden en de dorpen en
wilde men zich ook op die manier wapenen tegen synodale bemoeizucht met classicale
aangelegenheden. In de jaren na 1619, de jaren waarin vanuit de synode meer en meer
een beroep gedaan werd op de lokale en bovenlokale overheden inzake de voortgang
van de reformatie van de samenleving 48 , zien we niet alleen de plattelandsouderlingen
10.8.1637 (Bouwensz; geen kerkenraadslid geweest), 2.8.1643 (Keetman; ouderling in 1644-45 en 1647,
burgemeester in 1643, ‘44, ‘46 en ‘47), 9.8.1649 (Outclaes: drie maal ouderling en tenminste vier jaar
burgemeester in de jaren 1631-1639; mogelijk verward met zijn zoon Pieter Pietersz Outclaes, ouderling
vanaf 1646, burgemeester vanaf 1648).Vanuit de stad waar de synode bijeenkwam werd namens de
Staten van Holland één van de burgemeesters afgevaardigd, aangevuld met ‘Raedt ordinaris inden Ed.
Hove van Hollandt’. De Informatie over genoteerde ambtstermijnen is afkomstig uit de
kerkenraadsnotulen van Edam en het register van de verkiezingen van burgemeesters, schepenen en
andere officianten; oud archief Edam inv.nr. 64A.
45 De drie extra-ordinaire vergaderingen zijn hier buiten beschouwing gelaten, net als de vergadering van
1574. Aan deze vroege vergadering namen twee of drie stadspredikanten deel en nog geen enkele
ouderling. De dorpen hadden toen nog geen eigen predikanten. Ook de Provinciale synode van 1582 is in
dit overzicht niet meegerekend, omdat naar deze vergadering maar één predikant en één ouderling mocht
worden afgevaardigd.
46 Dit wijkt af van de situatie in de classis Delft en Delfland. Hier werd in de door Abels en Wouters
onderzochte periode, altijd gestreefd naar een evenredige vertegenwoordiging van stad en platteland. Dit
leidde wel tot een relatief overwicht van de stad Delft. Van daaruit werden steeds één predikant en één
ouderling afgevaardigd. Zij werden meestal vergezeld door twee dorpspredikanten en niet door één
dorpspredikant aangevuld met één dorpsouderling. Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 1, pp. 144-145.
47 Zie paragraaf 3.4. Tukker attendeert er voor de Zuid-Hollandse synode op, dat deze synode verzocht
om vooral ervaren en geen jonge predikanten te zenden. Tukker, De classis Dordrecht, p. 60. Hij verwijst
daarbij naar de vergadering van 10 augustus 1604 (art. 12). Tekst daarvan opgenomen in: Reitsma, Van
Veen, Acta der Provinciale en Particuliere synoden, dl 3.
48 Zie hoofdstuk 7 en 8.