De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

In Monnickendam hield de kerkenraad zich voor wat het katholicisme betreft, in deze
jaren hoofdzakelijk bezig met enkele lidmaten die voor het katholieke geloof dreigden
te kiezen of kozen. In de acta vinden we nauwelijks verwijzingen naar het opkomende
papisme, de vestiging van een pastoor ter plaatse of problemen met roomsgezinde
schoolmeesters. Wel was de tekst van het felle gravamen dat in het militair en politiek
spannende jaar 1625 vanuit de classis Edam op de synode werd gebracht, afkomstig uit
Monnickendam. Hierin werd gepleit om via de Staten van Holland orde op zaken te
stellen ‘tegen de grouwelijcke afgoderije, superstitien ende conventiculen der
pausgesinden, die met groote licentie ende stoutichheijt soo langs soo meer in landen
ende steden inbreecken also dat sy in meest allen plaetsen haer eijgen papen hebben,
huijsen kopen om haer afgoderie daerin te plegen etc sonder dat ofte van magistraten
ofte van officieren daerop geledt werde’. 137 We herkennen hier eerder de hand en de
zorgen in van Samuel Bartholdi, in zijn hoogtijdagen als synodegedeputeerde 138 , dan die
van de Monnickendamse kerkenraad zelf.
Pas in 1638 vinden we weer een verwijzing naar het opkomende papisme en ook in dit
geval vloeide dat voort uit het classicale verzoek om gravamina voor de aankomende
synodevergadering. Ondanks het feit dat de plakkaten ‘daermede men nochthans soo
lange de kercken heeft gepaeydt’, ‘sonder eenige ampliatie (..) syn afgelesen’,
veroorloofden de katholieken zich in praktijk meer vrijheden dan voorheen, zo stelden
de Monnickendammers in hun gravamen. Waardoor het de ‘Heere heeft belieft (..) ons
met sulcken grootelijcke nederlage te straffen ende soo (..) veele helden ende cloecke
capiteijenen sijn omgecomen’. Het was kortom hoog tijd voor de Staten van Holland
om nu eindelijk orde op zaken te stellen, ten einde God niet verder te vertoornen. De
tekst werd door de classis overgenomen en voorzien van een kleine aanvulling: ook alle
gemeenteleden moeten worden vermaand tot boetvaardigheid en afstand van zonden. 139
Daarna hield de kerkenraad zich alleen nog in 1642 en 1643 bezig met de strijd tegen de
katholieke opmars, naar aanleiding van synodale oproepen. Zo werd in 1642 de
magistraat verzocht om ‘afgodische feestdagen, de hooghten des satans, als die
vastelavonde, Sinte Claesen, nieuwejaersavonden etc’ te weren. Over het via de tucht
Cornelis Jacobsz Benthen tegen, die toestemming kreeg om in Edam te komen wonen,
mits hij zich aan de plakkaten zou houden. Oud Archief Edam, inv.nr. 66c, 10.7.1635.
Vanaf 1641 kreeg hij gezelschap van Jan Pietersz Stenius, een ‘priester van de
roomsche catholycke gesintheyt’, die zich onder diezelfde voorwaarden in Edam mocht
vestigen. Oud Archief Edam inv.nr. 66c, 18.10.1641, en ook de reguliere priester Jacob
Dircksz Heyn[sunts] mocht zich in 1645 in Edam vestigen, als hij zich zou onthouden
van alle ‘exercitien vande pauselycke superstitien’. Oud Archief Edam inv.nr. 66c,
10.11.1645.
137 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 13.7.1625. Acta van de classis Edam,
19.7.1625.
138 Via Bartholdi kwamen ook de synodale oproepen uit 1623 en 1624 om voorbeelden
van katholieke overtredingen in te dienen, acta van de classis Edam, 16.10.1623,
5.2.1624.
139 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 4.6.1638; acta van de classis Edam, 5.7.1638.
In 1638 leed Frederik Hendrik een ernstige nederlaag bij een poging de vestingsteden
aan de Schelde ten zuiden van Antwerpen te veroveren. In de slag bij Callo, in juni
vielen honderden doden, werden 2500 man gevangen genomen en 80 binnenschepen
buitgemaakt. Zie: Israel, De Republiek, 1477-1806, dl 1, pp. 592-593.
hoofdstuk 7/ pag. 361