De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

namens de Staten van Holland in de synodevergaderingen. 27 Vanouds was het zo dat bij
tussentijdse problemen die niet konden wachten op een volgende synodevergadering, de
synodale classis daarover ingelicht werd. Deze verzocht op haar beurt aan de overige
classes om een predikant te sturen voor overleg. 28
De commissarissen nu stelden in 1602 voor om de macht van de gedeputeerden zo te
vergroten, dat zíj dergelijke tussentijdse conflicten zouden kunnen beslechten. De
synode legde dit voor aan de classes en besloot daarop aanvankelijk om bij het oude
gebruik te blijven. De commissarissen lichtten in een reactie hun voorstel nog wat toe:
het zou echt alleen om zaken moeten gaan die geen uitstel konden lijden. Bovendien
zouden de gedeputeerden opdracht moeten krijgen om samen met de betreffende classis
en kerkenraad, dat soort zaken in ieder geval tot aan de volgende synodevergadering te
beslechten. Dit toegelichte voorstel werd opnieuw aan de classes voorgelegd en in deze
ingeperkte vorm uiteindelijk aanvaard. 29
Men was dus zeer beducht voor voorstellen die de onderlinge verhouding tussen synode
en classes betroffen. Een machtsmonopolie voor enkele functionarissen, om buiten
medeweten van de andere classes om, ergens een conflict te beslechten, zou de invloed
en de positie van de classes kunnen aantasten en werd dus afgewezen. Ook een
eventueel optreden van synodegedeputeerden bij lokale kerkelijke conflicten, zonder
instemming van de betreffende classis, werd direct afgewezen. In Edam had men juist in
deze tijd ervaren hoezeer ongevraagde inmenging door synodegedeputeerden de lokale
problemen kon verergeren en dit zal de andere classes beslist niet ontgaan zijn. Hoe
afkerig Edam in deze jaren was van de synodale invloed, blijkt uit het classicale
antwoord op een eigen gravamen in 1602: de synode mag geen kwesties behandelen die
niet eerst aan de classes zijn voorgelegd, ‘opdat alle suprematie ende pauselijcke
heerscappie inde kercke Godes vermedet werdt’. 30 Een standpunt dat een jaar later werd
herhaald in de opdracht die men meegaf aan afgevaardigden naar de synodevergadering:
zij mochten niet instemmen met het bespreken van zware kwesties zonder voorgaande
classisresoluties daarover. Dit om te voorkomen dat de vergadering door enkele
27 Deze commissarissen verschenen vanaf 1591 in de synodale vergaderingen, namens de Staten van
Holland, met als opdracht ‘om by ons te sitten ende alle onsen handel aen te horen ende daerinne te
verhoeden, dat niet anders dan kerckelycke saecken in den synodo gehandelt en werden ende van gene
politycke saecken soude worden gesproocken’. Bij deze gelegenheid deelden zij tevens mee dat er
voortaan geen particuliere synode meer gehouden mocht worden zonder voorgaande ‘weten ende consent
van den E.E. heeren Staten ende syn Excellentie’. Acta van de Noord-Hollandse synode, 2.7.1591. Zie
verder paragraaf 2.3.
28 Acta van de Noord-Hollandse synode, 5.5.1583, 7.9.1594.
29 Acta van de Noord-Hollandse synode, 4.6.1602, 10.6.1603, 14.6.1604. Het is goed mogelijk dat de
commissarissen met hun voorstel kwamen naar aanleiding van de bittere conflicten die juist in deze jaren
speelden in Purmerend en Broek in Waterland. Conflicten die, zoals beschreven in paragraaf 4.5 en 5.5,
door inmenging van de synode verder gecompliceerd werden. Het voorstel van de commissarissen wordt
in de acta van 1602 verwoord in artikel 13. Artikel 14 en 15 gaan uitgebreid in op de problemen te
Purmerend en Broek in Waterland. Overigens zorgden de synodegedeputeerden in de jaren 1604-1608
juist voor verdere verbittering in Broek in Waterland. De uitbreiding van hun bevoegdheden leidde hier
dus niet voor een versnelde afhandeling van de lokale problemen.
30 Acta van de classis Edam, 22.4.1602, 20.5.1602.
hoofdstuk 6/ pag. 299