De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

voorbeden gedaan voor overheden, herders en zieken, als ware hij een echte predikant.
De classis trad dus actief handelend op om deze schending van de kerkordelijke
bepalingen direct de kop in te drukken. 244 Het rommelde op dat moment toch al in
Purmerend, zodat van kerkenraadzijde om een extra classisvergadering werd gevraagd
om alle 'zwarigheden' uit de wereld te helpen. 245
Deze vergadering duurde drie dagen. Eerste punt van bespreking betrof de beschuldigingen
van enkele Purmerenders aan het adres van ds. Puppius en ds. Jan Jansz Bruno,
allebei van Edam. Bruno zou corrupt zijn en Puppius werd, net als tien jaar tevoren
ervan beschuldigd onzuiver in de leer te zijn. Beiden werden direct door de classis in
bescherming genomen en hun opponenten ernstig vermaand, waarna verzoening volgde.
De onvrede van de klagers, Gerrit Olphertsz en Jan de Cramer, zat echter dieper. Samen
met vier medestanders lieten zij namelijk aansluitend weten ernstige bezwaren te
hebben tegen predikant Gerbrant Jansz Schagen. Het was vooral de wijze van prediken
die hun zorgen baarde. Klachten die zij ook in 1600 al op de classis hadden gebracht. 246
De classis herinnerde de mannen eraan dat men Gerbrant Jansz voor een oprecht leraar
hield én hem al eens had vermaand over zijn manier van preken. In de prediking
behoorden de voorbeelden aan de bijbel ontleend te worden en diende men 'oneygen
wijsen van spreecken ende onmatige gelijckenisse daer uijt twijst mochte ontstaen' te
vermijden. Blijkbaar gebruikte Schagen concrete voorbeelden uit eigen omgeving om
zijn woorden kracht bij te zetten. Volgens de klagers had dit allemaal niet mogen baten,
waarna enige geharrewar volgde over de vraag of zij Gerbrant Jansz hierover zelf al
hadden aangesproken, volgens het principe van de onderlinge vermaning. Uiteindelijk
werd besloten in deze extra classisvergadering alle klachten op rij te zetten en te
behandelen.
Thema's die de revue passeerden, betroffen allereerst zijn uitleg van de vrije wil en
voorts het feit dat Schagen de eerste brief van Petrus in twijfel zou trekken. Op beide
punten wist Jansz de classis echter gerust te stellen.
Verder voerden de opponenten aan dat Schagen zijn gemeenteleden vanaf de kansel
toegevoegd zou hebben: 'du Nero, Achitophel, Caligula, du dief, hoerejager,
moordenaer etc. al hadde Godt gesworen du sult se sterven, maer so ghij u bekeert, ghij
en sult niet sterven'. Schagen kon zich deze woorden niet herinneren, maar moest
toegeven dat hij, zo hij dit gezegd had, over de schreef gegaan was. Verwarring had ook
zijn preek over Lucas 5 opgeroepen, waarin hij de zekerheid van de uitverkiezing had
willen uitleggen, maar juist het tegenovergestelde bereikte. 247 De classis oordeelde zijn
nadere uitleg op deze punten zuiver in de leer, maar vermaande Schagen ernstig over de
onhandig gekozen voorbeelden en allegorieën.
Dit gold ook voor de overige punten die de klagers aanhaalden om hun onvrede met de
prediking van hun predikant te illustreren: over zeven soorten reiniging, over de
uitverkiezing van ambtsdragers, over de voorzienigheid en over de vraag in hoeverre de
mens in staat is Gods plannen te verijdelen. Samengevat kwamen de klachten erop neer
dat zij Gerbrant Jansz voor onzuiver in de leer hielden, 'een onnut clappert, den tijt met
vele ijdele grijllen duer brengende, gebruijkende vele ongeschickte gelijckenissen,
244 Acta van de classis Edam, 8.1.1601.
245 Acta van de classis Edam, 22.3.1601.
246 Acta van de classis Edam, 10.4.1600.
247 Zijn woorden in deze preek over de wonderbare visvangst: 'dat het net schuerde inden grooten
vyschvangh, heeft geseyt datter vysschen uijt het net sprongen, verstaende duer het net het evangelie, duer
de vysschen, de menschen'.
hoofdstuk 4/ pag. 231