De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Kijken we naar de andere dorpen en combinaties in de Zeevang, dan blijkt de inbreng
zowel vanuit Oosthuizen als vanuit Broek in Waterland te variëren per predikant. Beide
gemeenten kennen een vrij snelle wisseling van predikanten, van wie enkele na
langdurige rellen vertrokken. Oosthuizen was net als Middelie/ Kwadijk een gemeente
waar tal van proponenten hun loopbaan startten, maar er niet zijn gebleven. In het
welvarende Broek werden in het algemeen ervaren predikanten beroepen, mogelijk
mede ingegeven door de grote problemen rond de eerste ongedeelde predikant Petrus
Aemilius (1601-1608). 240 Zowel Oosthuizer, tot 1629 als Broeker predikanten werden
geregeld verkoren tot wintergedeputeerden, waarbij enige samenhang is te zien tussen
de frequentie van die verkiezing en de mate waarin de betrokkene ter vergadering
verscheen. Voor Warder, Ilpendam en Beemster geldt dat de inbreng varieerde per
predikant, deels in samenhang met lokale problemen (Warder) en langdurige
gezondheidsproblemen (Ilpendam). De eerste predikant van Beemster (1622), de
ervaren 30-jarige Henricus Huijsingius was tot aan zijn dood in 1639 een trouw en
actief classislid, maar van zijn opvolger kan dit niet gezegd worden. Veldhuijsen
verscheen in de jaren 1645-1649 maar zelden op de vergaderingen, mogelijk deels als
gevolg van het feit dat hij in deze jaren verschillende problemen met zijn kerkenraad
had.
Zuiderwoude werd van 1604 tot 1651 door slechts twee predikanten bediend, te weten
Bernardus Gartsz (vanaf 1604 tot aan zijn dood in 1628) en Tobias Herckenius (vanaf
1628 tot aan zijn dood in 1651). Gartsz was voordien ondermeester op de Latijnse
school te Delft en had het daar niet eenvoudig. Zo kwam hij in 1603 in aanvaring met
de kerkenraad als gevolg van zijn torenhoge schulden die hem hadden doen vluchten
voor zijn schuldeisers en hem zelfs bijna tot zelfmoord brachten. De zaak werd in 1604
opgelost met genoegdoening aan zijn crediteuren en met een schuldbekentenis. Nog
datzelfde jaar kwam hij opnieuw in de problemen omdat hij buiten zijn eigen classis
om, een propositie had gehouden in Zuiderwoude, terwijl eerdere pogingen om tot het
predikambt toegelaten te worden op niets waren uitgelopen. Ook nu moest Gartsz
schuld belijden, om daarna zijn attestatie te ontvangen ten behoeve van Zuiderwoude. 241
Een moeilijke start dus, maar vanaf zijn komst in Zuiderwoude deed de vermoedelijk
opgeluchte Gartsz er alles aan om de classis die hem binnenhaalde trouw te dienen. Dat
toch niet alles ter plaatse gedurig koek en ei was, bleek in 1607, toen Gartsz zich tot de
classis wendde met klachten rond de vertraagde betaling van zijn traktement 242 en
opnieuw in 1608 toen hij gaarne bereid was om een beroep naar St. Antoniepolder in de
classis Dordrecht aan te nemen. Zijn argumenten: een ondeugdelijke woning, weinig
'stichtinge', geen bekwame kerkregering door het ontbreken van een diaconie,
problemen met het brengen van huisbezoeken omdat alles per schuit moest gebeuren en
de wens van zijn vrouw om Zuiderwoude te verlaten teneinde dichter bij haar broer te
kunnen wonen. Zuiderwoude noch de classis waren bereid Gartsz te laten gaan, vier jaar
nadat men hem met zoveel moeite had binnengehaald. 243 Verdere beroepen heeft hij niet
meer ontvangen en de zaak deed geen afbreuk aan zijn inzet in classicaal verband.
240 Over deze en andere problemen rond predikanten: zie paragraaf 5.5.
241 Acta van de classis Delft en Delfland, 10.6.1604, 26.8.1604, 4.10.1604, 11.11.1604; acta van de
kerkenraad van Delft, 21.2.1603, 24.10.1603, 23.2.1604, met dank aan Paul Abels voor deze informatie;
acta van de classis Edam, 29.9.1604, 11.10.1604, 1.11.1604, 22.11.1604; zie ook: Abels, Wouters, Nieuw en
Ongezien, dl 2, pp. 353, 356-357.
242 Acta van de classis Edam, 31.7.1607.
243 Acta van de classis Edam, 7.7.1608, 28.7.1608.
hoofdstuk 3/ pag. 171