De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

veroorloven. Dit was, zoals we in hoofdstuk 5 zullen zien, echter geen garantie voor een
probleemloos gemeenteleven. Marken was altijd op een proponent aangewezen, wat in
iets mindere mate ook gold voor de combinaties Purmerland/ Ilpendam, Ransdorp/
Holysloot en Etersheim/ Schardam. In Middelie/ Kwadijk en in Oosthuizen (tot 1626
samen met Warder) zijn respectievelijk in iets meer en iets minder dan de helft van de
vacatures, van een onervaren kracht voorzien.
Van deze 63 proponenten kwamen 23 nooit verder dan deze eerste gemeente, soms
omdat de classis niet instemde met een beroep naar elders 115 , in andere gevallen omdat
men nooit een beroep ontving of wenste aan te nemen. 116 Het aantal ambtsjaren dat deze
predikanten binnen de classis Edam vervulden kon daarbij sterk variëren. Zo was
Cornelis Cornelisz in 1587 minder dan één jaar in dienst van Ransdorp/ Holysloot. 117
Het andere uiterste wordt gevormd door Johannes Jacobi Gael: hij diende 49 jaar in
Purmerland, tot 1637 in combinatie met Ilpendam.
In nog eens 31 gevallen vormde een gemeente binnen de classis Edam het eindstation
van een predikantenloopbaan. Vooral Monnickendam blijkt een favoriet einddoel voor
predikanten: zes van de acht predikanten dienden deze plaats langdurig en tot hun dood.
Combineren we de cijfers uit deze kolom, met die uit de kolom rechts daarnaast, dan
vormde voor 54 predikanten de classis Edam de eindfase in hun carrière, waar voor 84
andere het verblijf in deze regio een tussenstap betekende. Echte doorgangsgemeenten
vormden Edam, Purmerend, Etersheim/ Schardam, Broek in Waterland, Middelie/
Kwadijk, Zunderdorp, Ransdorp/ Holysloot en Oosthuizen/ Warder. Wie daarentegen in
Monnickendam, Zuiderwoude, Beemster of Schellingwoude/ Durgerdam het
predikantsambt aanvaardde kwam of wilde daar niet meer vandaan. Uit de acta kunnen
we helaas niet opmaken waarom dat zo was. Van Samuel Bartholdi weten we uit de
kerkenraadsacta van Monnickendam dat hij in 1619 een beroep vanuit Rotterdam
ontving. Hij toonde zich echter gevoelig voor de vele pleidooien van zijn kerkenraad en
gemeenteleden en sloeg dit af. Wel greep Bartholdi daarbij zijn kans om stevige eisen te
stellen. Zo wilde hij zich niet langer ‘te vreden houden (..) met zulcken onbekwame
ende ongesonde woninge ende kleine stipendie’ en vroeg en kreeg hij een collega naast
zich. 118 De vis werd dus duur betaald in Monnickendam.
Argument om een beroep naar een gemeente elders te accepteren, naast de lauwheid van
de eigen gemeente 119 , vormde allereerst de omvang van de nieuwe gemeente: een grote
gemeente betekende dat men meer ‘stichtinge’ kon doen en dit argument werd door de
classis in vrijwel alle gevallen gehonoreerd. 120 Ook een klemmend beroep namens een
nieuw opgerichte gemeente, op zoek naar een kundig predikant kon op classicale
instemming rekenen. 121 Een tweede al even genoemd argument vormde de zwaarte van
115
Zoals Hendrick Fransz van Marken in ieder geval twee maal overkwam; acta van de classis Edam,
26.8.1596 en 29.9.1604.
116
Of iemand een beroep van elders ontving en afwees, weten wij alleen indien de roepende gemeente
tegen die afwijzing in appèl ging en de zaak aan de classis werd voorgelegd. Zo liet bijv. Outger Heddesz
in 1619 weten dat hij tot dan toe alle beroepen had afgeslagen, maar nu toch wel graag wilde vertrekken
uit Beets/ Oudendijk, omdat hij daar anders niet meer weg zou komen. Acta van de classis Edam,
16.9.1619. Over al die voorgaande beroepen die op hem zouden zijn uitgebracht, lezen we echter niets in
de acta.
117
Van Lieburg, Repertorium, dl 1.
118
Kerkenraadsnotulen Monnickendam 15.2.1619, 17.2.1619, zie verder paragraaf 7.4.
119
Of omdat een verdere samenwerking niet langer vruchtbaar werd geacht, door problemen rond de leer,
de levenshouding of de ambtsopvatting. Zaken die in hoofdstuk 5 aan de orde zullen komen.
120
Zie daarover Van Rooden, ‘Van geestelijke stand naar beroepsgroep’, pp. 62-64.
121
Bijvoorbeeld in 1623 het beroep op M. Bruno van Middelie/ Kwadijk vanuit de classis Haarlem ten
hoofdstuk 3/ pag. 150