De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

jaren ’60 volwassenen dopen, maar vanuit deze dorpen werden nooit vragen aan de
classis gesteld over de omgang met of over de aanwezigheid van doopsgezinden.
Het zou kunnen zijn dat in deze dorpen de gereformeerde kerk, als publieke kerk ergens
tussen 1572 en 1592 (het moment waarop de overgeleverde classicale acta starten)
grotendeels is gaan samenvallen met de dorpsgemeenschap, zodat er geen behoefte
meer was aan een afwijkend geluid. 199 Voor in ieder geval Middelie lijkt het echter
logischer, dat beide stromingen zich hier in deze jaren zo gescheiden van elkaar hebben
ontwikkeld, dat er geen lidmaten meer waren die nu eens voor de ene, dan weer voor de
overtuiging kozen. Dit zou het ontbreken van tuchtvragen kunnen verklaren.
De kerkenraadsnotulen van Edam leren namelijk dat Middelie wel degelijk
doopsgezinden telde. Lysbet Gerritsdr van Middelie wilde zich in 1611 bij de
gereformeerde kerk in Edam voegen met haar attestatie. De kerkenraad was hierover
echter verdeeld omdat men haar nog maar weinig ter kerke had gezien en ‘haer volck
meest aen de menniste handt is’. 200 Vier jaar later is in de Edamse vroedschapsnotulen
eveneens sprake van ‘4 mennonieten van Middelie’. 201 Vanuit Middelie zelf werden
zulke geluiden nimmer in de classis gebracht, hoewel de predikanten van Middelie/
Kwadijk in deze jaren trouwe classisgangers waren. In ieder geval één van hen, Ds.
Robertus Puppius hield zich wel degelijk bezig met de bestrijding van doopsgezinden.
Van zijn hand verscheen het Bewijs van den kinderdoop.. tegen den mennisten,
uitgegeven in 1614 te Amsterdam. 202
Uit de literatuur weten we dat er in 1651 van de hand van de doopsgezinde voorganger
Jacob Hendricksz Po, van Middelie, het Middelie liedboek verscheen 203 en dat dit dorp
in 1672, maar liefst 45,5% doopsgezinden zou omvatten.Voor datzelfde jaar berekende
Van der Woude veel geringere percentages doopsgezinden voor Kwadijk (4,4),
Oosthuizen-Hobrede (3,2), Landsmeer (5,8), Ransdorp (5,6) en voor Purmerland
(9,0). 204 Voor de andere dorpen en voor de steden geeft hij geen informatie. Purmerland
199 Dit zou het geval geweest kunnen zijn in de dorpen van waaruit mij geen enkel
bericht over hetzij katholieke, hetzij doopsgezinde activiteit bekend is. Dit zijn: Broek
in Waterland, Zuiderwoude, Uitdam, Etersheim/ Schardam, Warder, Marken,
Schellingwoude, Buiksloot en Watergang, hoewel in deze plaats wel gedoopt is door
Lenaert Bouwens in de jaren ’60 van de 16 e eeuw. Dit laatste gold dus ook voor Beets/
Oudendijk.
200 Kerkenraadsnotulen Edam, 15.6.1611.
201 Vroedschapsnotulen Edam, 8.4.1614. Deze vier dienden een rekwest in bij de
vroedschap. Niet duidelijk wordt uit de tekst waar dat verzoek over handelde.
202 Al even aangehaald in paragraaf 6.3, in het gedeelte over de classis Edam en de
Bestandstwisten en de inbreng van ds. R. Puppius in deze jaren.
203 L.P. Grijp, ‘A different flavour in a psalm-minded setting’, p. 113.
204 Van der Woude, Het Noorderkwartier, p. 131. De percentages doen overigens meer
zekerheid over de omvang van de doopsgezinden vermoeden, dan op basis van de
bronnen waar gemaakt kan worden, zoals Van der Woude zelf opmerkt (p. 168) en door
Bergsma met instemming wordt aangehaald. Bergsma, Tussen Gideonsbende en
publieke kerk, p. 100. Ook Zijlstra wijst er op dat het nauwelijks mogelijk is om
aantallen lidmaten te vergelijken, omdat er maar heel weinig bekend is over de omvang
van de doopsgezinde gemeenten in de 16 e en de 17 e eeuw. Voor het Noorderkwartier
zijn hooguit enkele schattingen bekend, die erop wijzen dat rond 1650 ca. 10% van de
bevolking hier doopsgezind zou zijn. Zijlstra, Om de ware gemeente en de oude
hoofdstuk 7/ pag. 376