De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Juriaensz, doopsgezind leraar uit Ransdorp, in februari 1569 vanuit zijn cel een brief
schreef aan zijn Edamse geloofsgenoten om hen te bemoedigen. Er zal dus pas vanaf ca.
1565 een kleine doopsgezinde kern in Edam geweest zijn en niet veel eerder gezien ook
een notitie uit 1565 van de hand van Nicolaas van Nieuwland, bisschop van Haarlem.
Hierin wordt verhaald dat men na examinatie van onder meer de vroedvrouwen ter
plaatse, begrepen heeft dat in Edam geen kinderen ongedoopt werden gehouden. 257
Samengevat kende Edam in 1566 enerzijds een katholieke kerk waarbinnen niet veel
ruimte voor hervormingsgezinden geweest zal zijn en anderzijds een nog zwakke
doopsgezinde traditie, zodat de religieuze onvrede hier vooral in gereformeerde richting
gekanaliseerd werd. In Monnickendam was de positie van de katholieke gemeenschap al
ver voor 1566 ondermijnd door de aanwezigheid van een sterke doopsgezinde
gemeente, door de verdeeldheid van de lokale overheid en door de zwakte van de clerus
ter plaatse. Men zal hier minder behoefte hebben gevoeld aan een religieuze
koerswisseling in gereformeerde richting, wat in een kleinere gereformeerde gemeente
resulteerde. Dat er toch een open oor te vinden was voor dit gereformeerde geluid naast
dat sterke doopsgezinde, kan mogelijk verklaard worden uit het feit dat deze gemeente
hier al zo gevestigd was, dat er wellicht hoge eisen gesteld werden aan nieuwe leden.
Voor dit laatste zijn geen bewijzen in de bronnen te vinden, maar het feit dat Bouwens
hier velen gedoopt heeft, kan wijzen op een grote aanhang voor de juist door hem vertegenwoordigde
strenge stroming binnen het doperdom.
Zunderdorp, Katwoude en Oosthuizen
Ten slotte aandacht voor de laatste drie dorpen uit de regio Waterland/ de Zeevang, die
ter sprake komen in de verhoren van de Raad van Beroerten, te weten Zunderdorp,
Katwoude en Oosthuizen. In Zunderdorp zijn geen beelden vernield of vreemde
predikatiën gehouden, wat niet hoeft te verwonderen aangezien pastoor Gualterius
Filius Aemilii hier in een adem aan toevoegde dat ter plaatse velen 'mette ketterie van
menno besmet' waren. Diverse kinderen werden ongedoopt gehouden en mogelijk
vergaderden de doopsgezinden er 'bij nachte ende ontijden'. 258 Een zelfde beeld dus als
in Middelie en Ransdorp.
Katwoude is al even genoemd in verband met de daar gehouden hagenpreken door Jan
Arentsz in augustus 1566. Daarnaast is er in het veld buiten Katwoude eenmaal door
doopsgezinden gepreekt. Op de dorpelingen lijkt het allemaal weinig indruk gemaakt te
hebben, want de getuigen wisten slechts één plaatsgenoot te noemen, die het calvinisme
was toegedaan. 259
Ook in Oosthuizen was de respons gering. Eén echtpaar had hun kind in Nek laten
dopen door een gereformeerde predikant, maar door ingrijpen van hun 'vrunden' is het
kind later alsnog door pastoor IJsbrant Jacobi gedoopt. Voorts was er ter plaatse één
doopsgezinde die bleef weigeren zijn kind te laten dopen, ondanks alle aandrang van
overheidswege. De pastoor vermeldde verder met nadruk dat in het algemeen alles
gebleven was als te voren en dat de dreigende plundering van de kerk door de
voortvluchtige troepen van de heer van Brederode, door bemiddeling van schout en
extra reden om het door Cornelisz gedoopte kind niet te herdopen. Raad van Beroerten, p. 275, verhoor
van Meynardus Johannesz.
257 Opgenomen in: Kleyntjes, ‘Verslag over den Godsdienstigen Toestand’, pp. 71-72.
258 Raad van Beroerten, p. 310, verhoor van Gualterus Filius Amelii, pastoor te Zunderdorp.
259 Raad van Beroerten, p. 301, verhoor Cornelis Jansz, inwoner van Katwoude.
hoofdstuk 1/ pag. 63