De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

voorwendselen tot predikant bevestigd, had hij zich begin 1601, vooral met steun van de
Broeker burgemeesters min of meer in Broek ingedrongen. De classis wees hem direct
af als ongeschikt 259 en verbood hem voor te gaan in Broek in Waterland. Reden voor de
burgemeesters om te appelleren op de synode. Vandaar uit kwam een soort
Salomonsoordeel: de classis had hem terecht niet bevestigd tot predikant en niet toe
gelaten als lid van de classis, maar Aemilius mocht wel een jaar op proef in Broek
voorgaan. De verbijsterde classis hield vast aan het eigen oordeel over Aemilius en
stond het jaar proefpreken onder protest toe, met als kanttekening dat men zich niet
verantwoordelijk hield voor alle problemen die daardoor zouden ontstaan. 260
Om de zaak niet geheel uit de hand te laten lopen, besloot de classis wel opzicht te
houden op de gemeente te Broek en op de leer en het leven van Aemilius. Alle
kerkenraads- en classisleden kregen opdracht om alles wat men hoorde, te melden op de
classis. Enkele kerkenraadsleden werden daarbij direct vermaand door de classis: zij
hadden gezegd niet op de synode te zullen appelleren, maar deden dat wel. Men was ter
plaatse dus verdeeld. Deze verdeeldheid, in de kerkelijke gemeente en daarbuiten, zou
alleen maar groter worden, door de handelingen van Aemilius en zijn medestanders.
Ook in classisverband viel het niet mee om de rijen gesloten te houden, terwijl optreden
tegen Aemilius bemoeilijkt werd door het feit dat hem van synodewege was toegestaan
een jaar in Broek te blijven. In een gravamen heeft de classis zich hierover beklaagd bij
de Noord-Hollandse synode. Op de in het totaal acht felle gravamina die de classis
Edam in 1602 stuurde over het synodale optreden in Broeker kwestie, werd van
synodewege wijselijk niet gereageerd. 261
Ten slotte werden er compromissen voorgesteld, waarbij de classis verzoening aanbood
in ruil voor een duidelijke vertrekdatum; die de zaak leken op te lossen, maar in praktijk
voor verdere problemen zorgden, zodat het uiteindelijk tot 1608 zou duren eer Aemilius
het veld ruimde. Dat dit zo lang duurde hangt samen met de grote verdeeldheid binnen
Broek en met de rol van de Noord-Hollandse synode, die Aemilius lang het voordeel
van de twijfel gunde. Zo werden tegenstanders van Aemilius die zich niet met hem
wilden verzoenen, door synodegedeputeerden van het Avondmaal geweerd. Classicale
pogingen om de partijen met elkaar te verzoenen liepen steeds op niets uit. 262
Pas toen Aemilius ook zijn medestanders, met name in magistraatskringen, van zich
vervreemdde door hen openlijk in een preek te vermanen en te lasteren, 263 als gevolg
waarvan de Gecommitteerde Raden bij de classis aandrongen op zijn vertrek, begon het
vooral om de wijze waarop de classis handelde en hoeveel ruimte zij daartoe kreeg. Van Deursen besteedt
ook ruim aandacht aan Aemilius, maar beperkt zich daarbij vooral tot de laatste fase van zijn optreden in
Broek in Waterland, uitlopend op zijn ontslag in 1608. Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 220,
231-233, 247-249, 296, en bijlage VIII, pp. 383-384.
258
Een overzicht van zijn kleurrijke loopbaan is te vinden in de studie van Bergsma, Tussen
Gideonsbende en publieke kerk, p. 487.
259
In 1596 had Aemilius al gepoogd als predikant binnen de classis Edam beroepen te worden, namelijk als
voorganger van Landsmeer. De classis wees zijn verzoek af : men achtte hem ‘te zeer een simpel man ende
oock niet van de verstandichste’. Acta van de classis Edam, 22.7.1596. Hij was toen net afgezet als
predikant in Oudorp of Oldendorp (Oostfriesland), aldus Bergsma, Tussen Gideonsbende en publieke kerk,
p. 487.
260
Acta van de classis Edam, 30.4.1601, 4.6.1601, 2.7.1601, 6.8.1601.
261
Gravamina over gang van zaken in Broek werden opgesteld op 22.4.1602 en in eigen kring besproken
op 20.5.1602 (acta van de classis Edam, 22.4.1602 en 20.5.1602). Op deze gravamina kwam geen respons
van synode. De tekst van de gravamina is wel in de synodale acta opgenomen: acta van de Noord-
Hollandse synode, 4.6.1602.
262
Acta van de classis Edam, 2.9.1605, 3.4.1606.
263 Acta van de classis Edam, 3.12.1607.
hoofdstuk 4/ pag. 235