De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

der ghener die ten Avontmael gheweest syn, somighe ordentlick tot Ouderlinghen ende
Diaconen stellen'. 247 Initiatieven van hogerhand dus voor al die plaatsen waar de ware
leer nog niet gepredikt werd en waar nog geen kerkenraad of gereformeerde kern te
vinden was.
Voor de drie steden binnen de classis Edam is al aangegeven op welk moment men daar
over een eigen predikant kon beschikken. Het initiatief tot de beroeping zal in Edam
zelf uitgegaan zijn van de gereformeerde kern ter plaatse, zonder inmenging van de op
dat moment nog niet functionerende coetus en synode. Waarschijnlijk is direct met de
overgang naar het opstandige kamp en de terugkeer van de gereformeerde leiders uit
1566/67, een kerkenraad geformeerd, een predikant benoemd en een lidmatenlijst
aangelegd. Vanaf 1574 beschikte men in Edam zelfs bijna voortdurend over twee
voorgangers. Voor zover de bronnen spreken lijkt het erop dat bij geen van de vroegste
Edamse beroepingsprocedures sprake was van overleg met of inmenging door coetus of
synode, maar ongetwijfeld zal men wel met instemming van de magistraat hebben
gehandeld.
In Monnickendam kreeg men in 1574 zijn eerste predikant. De initiatieven tot het
beroepen van voorgangers zijn ook in deze stad door de kerkenraad ter plaatse
genomen, maar verliepen niet aldoor vlekkeloos. De eerste poging in 1573 mislukte,
doordat de kandidaat door de synode werd afgewezen, met daarbij de toevoeging dat hij
zich met de burgemeesters ter plaatse behoorde te verzoenen. Bij de
beroepingsprocedure van de opvolger van Lambrecht Gerbrantsz in 1575, werd de
kerkenraad wederom door de synode terecht gewezen. De procedure was niet ordelijk
verlopen en behoorde derhalve opnieuw gestart te worden. Dit laatste gaf volgens de
kerkenraad echter problemen omdat men dan eerst weer zou moeten overleggen met
magistraat en gemeente. De coetus speelde in deze beroepingsprocedures geen rol, maar
de synode en de magistraat dus des te meer. 248 Pogingen om ook in Monnickendam in
1577 een tweede voorganger aan te stellen, liepen spaak omdat de stad zich dat
financieel niet kon veroorloven. 249
Te Purmerend startte ex-pastoor Bernardus Bernardi in de loop van 1573 zijn
werkzaamheden als de eerste predikant ter plaatse. Deze benoeming zal niet door de
lokale kerkenraad geïnitieerd zijn, want al op 5 oktober 1573 verscheen Bernardi ter
synode, met klachten over zijn gemeente, 'naedemael die van Purmerent hem nyet veel
te willen en weten'. Hem werd toegestaan zich met een request tot Sonoy te wenden met
het verzoek hem 'een tamelycke onderhoudinge' te willen toeleggen. De stad kon of
wenste hem dus niet te onderhouden. Desondanks bleef hij tot 1576 in Purmerend
werkzaam, om uiteindelijk naar Beets te vertrekken.
Purmerend probeerde in 1576 twee nieuwe voorgangers te beroepen, maar ook hier
moest de tweede om financiële redenen al weer spoedig weer vertrekken. 250 Bij deze
procedures ging het initiatief waarschijnlijk wel uit van de kerkenraad, met goedkeuring
247 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578, Cap. I, art. 11.
248 Acta van de Noord-Hollandse synode, 8.7.1573 (art. 16), 11.4.1575 (art. 4).
249 Aldus Snouckaert, Naamlijsten van predikanten, p. 2. Zijn gegevens vond hij in het
archief van de Grote of St. Jacobskerk te Den Haag, waar hij een klein folio boekdeel
ontdekte, getiteld: “Eenige voorname classicale resolutiën over verscheydene saken
bijeen versamelt ten gebruyke des classis, Anno 1691”, met daar achter gevoegd een
naamlijst van de “eerwaarde heeren van de classis Edam”.
250 Aldus opnieuw Snouckaert, Naamlijsten van predikanten, p. 2 .
hoofdstuk 2/ pag. 117